Day: 23.09.2024

ա. Ներկայացրո՛ւ։ Ի՞նչ մեթոդներով էր Չինգիզ Խանը
պայքարում հակառակորդների դեմ:

Նա օկտագործում է դաժան մարտավարություն: Նրա զորքերը, կոտորում էին մարդկանց, այրում քաղաքները և այլն իսկ այն դեպքում երբ հակառակորդները չէին հանձնվում նրանք ամայեցնում էին շրջապատը: Այդ ամենի նպատակն էր սրսափի մթնոլորտ ստեղծելը: Նաև նա կանշում էր ապագա հնարավոր ապստամբությունները  և այլն:

բ. Վերլուծի՛ր։ Ի՞նչ նշանակություն ունեցավ մոնղոլական և
թյուրքական բազմաթիվ ցեղերի բնակեցումը նվաճված
տարածքներում մոնղոլների հիմնական արշավանքից հետո։

Քանի որ նրանք բնակվել էին այդ տեղերում նրանց համար լավ հնարավորություն ընձեռնվեց, նրանք օգտվեցին խառնաշփոթ իրավիճակից և էլ ավելի թուլացրեցին Հայաստանի կարգավիճակը, որը առանց այն էլ թույլ էր:

գ. Գնահատի՛ր։ Որքանո՞վ կարող էր նպատակահարմար
լինել մոնղոլական տիրապետությանը ենթարկվելու՝ հայ
իշխանների և ազնվականների ընդունած որոշումը (1244 թ.)։
Թվարկի՛ր հնարավոր նպատակներից մի քանիսը

Որ չսկսվեր անիմաստ ճակատամարտ: Իշխանները գիտակցում էին, որ մոնղոլական տիրապետությունը շատ ուժեղ է, ռիսկի չդիմեցին և ենթարկվեցին:

Հայաստանի դիվանագիտությունը բազմաշերտ և հետաքրքիր թեմա է, որն ընդգրկում է ինչպես պատմական, այնպես էլ ժամանակակից ասպեկտներ։

Պատմություն
Հայաստանի դիվանագիտությունն սկսվում է դեռևս միջնադարում, երբ հայկական պետությունները մշակել են իրենց արտաքին քաղաքականությունը հարևանների հետ։ 20-րդ դարում, հատկապես՝ 1918-1920 թվականներին, Հայաստանի անկախ պետականությունը պահանջում էր ակտիվ դիվանագիտական գործունեություն:

Անկախությունից հետո
1991 թվականին Հայաստանի անկախության ձեռքբերումից հետո, դիվանագիտությունը դարձավ կարևոր գործիք՝ միջազգային ճանաչման, անվտանգության և զարգացման համար։ Հայաստանը փորձում է զարգացնել հարաբերություններ տարբեր երկրների հետ, հատկապես՝ հարևանների, եվրոպական և ամերիկյան պետությունների:

Կենտրոնական խնդիրներ

1. Ադրբեջանի հետ հարաբերություններ: Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունը Հայաստանի արտաքին քաղաքականության ամենակարևոր հարցերից մեկն է։ Դիվանագիտությունը կենտրոնացած է տարածաշրջանային կայունության ապահովման և իր տարածքային ամբողջականության պաշտպանության վրա։
2. Թուրքիայի հետ հարաբերություններ: Հայաստանի և Թուրքիայի հարաբերությունները բարդ են պատմական դիվանագիտական խնդիրներով, որոնք ներառում են ցեղասպանության ճանաչումը և սահմանների հարցը։
3. Ռուսաստան-Հայաստան հարաբերությունները: Ռուսաստանը Հայաստանի ռազմավարական գործընկերն է, սակայն այս հարաբերությունները մշտապես ենթարկվում են վերանայման և ձգվածությունների։
4. Եվրոպական ինտեգրացիա: Հայաստանը ակտիվորեն համագործակցում է ԵՄ հետ, ինչը արտացոլվում է գործընկերության և համագործակցության պայմանագրերում։

Մասնագիտական կազմակերպություններ
Հայաստանի արտաքին գործերի նախարարությունը, միջազգային կազմակերպությունները (օրինակ՝ ԵԱՀԿ, ՀԱՊԿ) և այլ դիվանագիտական ներկայացուցչություններ կարևոր դեր են խաղում արտաքին քաղաքականության ձևավորման գործընթացում։

1045 թ. Անիի Բագրատունյաց թագավորության անկումից հետո դեռ գոյություն ունեին Վանանդի (Կարսի), Տաշիր-Ձորագետի (Լոռու) և Սյունիքի հայկական թագավորությունները։
Բացի հայկական հիշյալ թագավորություններից՝ Հայաստանի
հյուսիս-արևելյան և հարավային լեռնային վայրերում իրենց ինքնավարությունը պահպանում էին մի շարք հայկական իշխանություններ (Արցախի Խաչենի իշխանությունը, Սասունի,
Մոկաց լեռնային իշխանությունները և այլն): Այդուամենայնիվ, վերոհիշյալ հայկական թագավորություններն ու իշխանությունները չկարողացան լուրջ դեր ստանձնել երկրի միավորման գործում և զերծ պահել երկիրն արտաքին ներխուժում­ներից։

Բյուզանդիայի քաղաքականությունը Հայաստանում։

Հայաստանի մեծագույն մասի բռնակցումից հետո Բյուզանդիայի նպատակն էր հայերին իրեն ենթարկել թե՛ քաղաքական, թե՛ կրոնական և թե՛ մշակութային առում­ներով։
Առաջնահերթ խնդիրներից էին Հայաստանի ռազմական ուժերի թուլացումն ու ոչնչացումը։ Հաջորդ նպատակն էր Հայոց եկեղեցու վերահսկողությունն իր ձեռքն առնելը։ Իր նպատակներին հասնելու համար Բյուզանդիան նվաճված հայկական տարածքների կառավարիչներ էր նշանակում հիմնականում ծագումով հույներին։ Հայ պաշտոնյաները կա՛մ հեռացվում էին պաշտոններից կա՛մ էլ վարում երկրորդական և ստորադաս պաշտոններ։ Հայաստանի
ռազմական ուժերը թուլացնելու նպատակով կիրառվեց նախ և առաջ հայերին Հայաստանից գաղթեցնելու (տեղահանելու) քաղաքականությունը։ Բյուզանդիան հայ իշխաններին կայսրության՝ Հայաստանից արևմուտք ընկած տարածքներում շնորհում էր բարձր պատվաստիճաններ և ընդարձակ կալվածքներ։ Ազնվականների և նրանց ռազմական ուժերի հետ միասին հայրենիքից գաղթում էին նաև արհեստավորներն ու գյուղացիները։ Ամենաաղետայինը, սակայն, եղավ այն, որ որոշ ժամանակ անց լուծարվեց տեղական հայկական զորքերի մեծ մասը, և դրանց փոխարեն բերվեցին բյուզանդական վարձկան զինվորներ։ Լեռնաշխարհի ընդարձակ տարածքներում գերիշխող նախարարական համակարգը, ըստ էության, փլուզվեց։ Այն պահպանվեց միայն անմատչելի լեռնային շրջաններում։ Հայոց եկեղեցու նկատմամբ վերահսկողություն
հաստատելու նպատակով բյուզանդացիների նախաձեռնությամբ նվաճված հայկական հողերում
հիմ­նադրում էին քաղկեդոնական եկեղեցիներ և համայնքներ։ Նպատակն էր հեշտացնել հայերին
դավանափոխ անելու գործը, ինչպես նաև ամուր հենարան ստեղծել նվաճված տարածքներում։
Ավելին՝ կաթողիկոսությունն Անիից տեղափոխվեց արևմուտք՝ Կոստանդնուպոլիս, իսկ հետո՝
Սեբաստիա։ Որոշ ժամանակ անց կաթողիկոս Պետրոս Գետադարձը կանչվեց Կոստանդնուպոլիս (1049 թ.) և մի քանի տարի այնտեղ պահվեց «պատվավոր աքսորում»։ «Կոստանդնուպոլիսյան
գերության» արժանացավ նաև հաջորդ կաթողիկոսը։ Այսպիսով՝ Բյուզանդիայի վարած վարչական և կրոնական քաղաքականության պատճառով հայ ժողովրդի ռազմական և դիմադրական ուժն աստիճանաբար պակասում էր։ Կայսրության արևելյան սահմանները թուլացան, և տարածաշրջանը շուտով անպաշտպան մնաց սելջուկների առջև:

ԲԱՌԱՐԱՆ
կայազոր — քաղաքում կամ բերդում տեղավորված զորք (մշտական կամ ժամանակավոր)

Առաջադրանք

1. Ներկայացրո՛ւ։ Ի՞նչ քաղաքականություն էր վարում Բյուզանդիան Հայաստանի մեծագույն մասի բռնակցումից հետո:

Բյուզանդիան ուզում էր հայերին ենթարկել իրենց քաղաքականությանը, կրոնին և մշակույթին։ Հայերի ռազմական ուժերը թուլացնելու համար նրանք հեռացնում էին հայ պաշտոնյաներին կամ ավելի ցածր և քիչ նշանակալից պաշտոնի դնում։

Սելջուկները Հայաստանում։

Սելջուկների նախնիները Միջին Ասիայի թյուրքալեզու քոչվոր ցեղերից էին։ Կոչվել են իրենց առաջնորդի՝ Սելջուկի անունով։ Մոտ X դ. վերջերին Սելջուկն ու իր ժողովուրդն իսլամ ընդունեցին։ Ծառայության անցնելով Աբբասյան խալիֆայության զորքերում՝ սելջուկներն իրենց ռազմական հմտությունների շնորհիվ աստիճանաբար ընդլայնեցին իրենց քաղաքական և ռազմական հնարավորությունները: Աբբասյանների թուլացմանը զուգընթաց ավելի ուժեղացող սելջուկներն աստիճանաբար շարժվեցին դեպի Պարսկաստան, իսկ հետո՝ Հայաստան։ Այդ ժամանակ Հայաստանն արդեն մնացել էր բյուզանդական կայազորի պաշտպանության հույսին։ Բյուզանդական կայազորը, ինչպես գիտենք, կազմված էր հիմ­նականում օտարերկրյա վարձկաններից։ Դրանք այնքան էլ շահագրգռված չէին հեռավոր երկրի ու օտար ժողովրդի պաշտպանությամբ։ Հայաստանում տեղական ուժերը բավարար չէին, որ կարողանային երկիրն ու ժողովրդին պաշտպանել օտարներից և թույլ չտալ, որ նրանք մշտական բնակություն հաստատեն այստեղ։

Հայաստանի նվաճումն ու հայերի զանգվածային արտագաղթը։ Անիի
Բագրատունյաց թագավորության անկումից երկու տարի անց՝ 1047 թ., սելջուկները ներխուժեցին
Հայաստան։ Օգտվելով բյուզանդական բանակի անգործությունից՝ նրանք գրավեցին և հիմ­նահատակ ոչնչացրին արհեստագործության ու առևտրի խոշորագույն կենտրոն Արծն քաղաքը (1049 թ.)։ Դեպի Հայաստան սելջուկյան պարբերաբար կրկնվող արշավանքներից մեկը՝ 1054 թ. արշավանքը, գլխավորում էր անձամբ սելջուկյան պետության ղեկավար Տուղրիլ բեկը։ Այս անգամ նրանք տեղտեղ՝ հատկապես Կարինում, Կարսում և Մանազկերտում, հանդիպեցին լուրջ դիմադրության։ Այդուամենայնիվ, սելջուկները կողոպտեցին, հրկիզեցին և ոչնչացրին երկրի հարուստ քաղաքներից շատերը, բազմաթիվ ավաններ ու գյուղեր։ Այս փուլում սելջուկների արշավանքները նաև նվաճված տարածքներում թյուրքական ցեղախմբերի բնակեցման նպատակ էին հետապնդում։ Տուղրիլ բեկի արշավանքների հետևանքով մեծապես թուլացան Հայաստանի և Բյուզանդիայի արևել­յան պաշտպանական գծերը, և հեշտացավ Հայաստանի ու Փոքր Ասիայի նվաճումը։ Իրավիճակը չշտկվեց, երբ բյուզանդացիները, հասկանալով իրենց վարած քաղաքականության սխալը, սկսեցին հայ բնակչության հարկերը թեթևացնելու և սիրաշահելու քաղաքականություն վարել։ 1064 թ. Անիի գրավումից հետո սելջուկների և բյուզանդացիների վճռական բախումը տեղի ունեցավ 1071 թ. Մանազկերտի մոտ։ Այս ճակատամարտում Ալփ Արսլանի գլխավորությամբ սելջուկները ջախջախեցին բյուզանդացիներին, իսկ նրանց կայսրը գերի ընկավ։ Այդուհետ Բյուզանդիայի կայսրերը ստիպված եղան հրաժարվել իրենց արևելյան տարածքների վերջին մնացորդներից: Սելջուկներն աստիճանաբար վերահսկողություն հաստատեցին Փոքր Ասիայի կենտրոնի նկատմամբ։ Հայաստանն ամբողջությամբ ներառվեց սելջուկների հսկայածավալ կայսրության մեջ։ Սելջուկների կրկնվող արշավանքների հետևանքով աստիճանաբար մեծ ծավալ ստացավ հայության՝ Բյուզանդիայի կայսրերի քաղաքականությամբ սկսված գաղթը դեպի հարավարևմուտք (Կիլիկիա) և հյուսիս (Վրաստան)։

Առաջադրանք

• Բացատրի՛ր։ Ինչո՞վ էր պայմանավորված 1071 թ.
  Մանազկերտի ճակատամարտում Բյուզանդիայի
  պարտությունը։

Վարձական ուժերը և պեչենեգները դավաճանեցին և անցան թուրքական կողմ և դժվար կացության մեջ գցելով բյուզանդացիներին նաև բյուզանդական բանակը անգործության մեջ էր:

• Վերլուծի՛ր։ Ի՞նչ հետևանքներ ունեցան
  Բյուզանդիայի քաղաքականությունն ու
  սելջուկների արշավանքները հայության համար։

Բյուզանդիայի քաղաքականությունը հայերին թուլացրեց և՛ ռազմական, և՛ մշակութային առումներով։ Սելջուկների արշավանքների հետևանքով հայերը գաղթեցին՝ հիմնականումդեպի Կիլիկիա և Վրաստան։

Սովորաբար առանձնացվում են վեց աշխարհամասեր

Ավստրալիա և Օվկիանիա

Ասիա

Ամերիկա

Անտարկտիկա

Աֆրիկա

Եվրոպա

Ավստրալիա և Օվկիանիա

Օվկիանիա, Խաղաղ օվկիանոսի կենտրոնական և արևմտյան կղզիների ու ատոլների հսկայական խմբերի հավաքական անվանում։ Օվկիանիայի սահմանները պայմանական են։ Արևմտյան սահմանը համարվում է Նոր Գվինեա կղզին, արևելյանը` Զատկի կղզին։ Որպես կանոն, Ավստրալիան չի մտնում Օվկիանիայի մեջ, ինչպես նաև Հարավարևելյան Ասիայի, Հեռավոր Արևելքի և Հյուսիսային Ամերիկայի կղզիներն ու կղզիախմբերը։ Աշխարհագրության երկրագրություն ճյուղը Օվկիանիան ուսումնասիրում է ինքնուրույն գիտության ճյուղ՝ Օվկիանագիտություն:

Հոլանդացի ծովագնաց Վիլեմ Յանսոնը առաջին եվրոպացին էր. ով Ավստրալիայի ափ հասավ 1606 թվականին։ Աշխարհագրական մեծ Հայտնագործությունների ժամանակաշրջանում հոլանդացի Աբել Թասմանը ուսումնասիրել է Ավստրալիայի հյուսիսային և Հյուսիսարևմտյան ափերը: XVIII դարում անգլիացի Ջեյմս Կուկը նորից հայտնաբերեց Ավստրալիան Նոր Զելանդիայի կղզիների մասին և դրանց հայտարարեց Անգլիայի գաղութներ: Լետաքրքիր փաստ այն է, որ մի քանի տասնամյակ Անգլիայից Ավստրալիա էին ուղարկվում տարբեր հանցագործությունների համար դատապարտվածներ, ովքեր նոր տարածքներ էին մշակում՝ զբաղվելով հանքարդյունաբերությամբ և անասնապահությամբ: 1840 թվականին ոչխարաբույծ Էդվարդ Էյրը մտադիր էր ուսումնասիրել Հարավային Ավստրալիայի Ֆլինդրես լեռնաշղթայի և Արևմտյան ափի Փերթ (Ավստրալիայի շրջան) միջև ընկած տարածքը: Էյրը չկարողացավ խորանալ մայրցամաքի մեջ, այլ ուսումնասիրեց միայն Հարավային ավը: Սակայն, նույնիսկ նման Հայտնագործությունից հետո մայրցամաքի ամենամեծ լիճը կոչվեց նրա անունով։ Չորս ամիս տևած ճանապարհորդության ընթացքում էլրն անցավ ավելի քան 2000 կմ: Կենտրոնական անապատներն ուսումնասիրել են բրիտանացի Ռոբերտ Բերկը և Ջոն Ստյուարտը։ 19-րդ դարի վերջում Ավստրալիայի ներքին շրջանների ուսումնասիրությունները Հիմնականում ավարտված էին:

Ասիա

Ասիա, երկրագնդի ամենամեծ աշխարհամասը, Եվրոպայի հետ կազմում է Եվրասիա մայրցամաքը։ Հիմնականում գտնվում է արևելյան և հյուսիսային կիսագնդում։ Այն զբաղեցնում է երկրագնդի 8.7 %-ը և ցամաքի 30 %-ը։ Ասիայում է բնակվում մոտ 4.3 միլիարդ մարդ, որը աշխարհի բնակչության 60 %-ն է, Ասիայի բնակչությունը աճում է բավականին արագ, օրինակ՝ 20-րդ դարի ընթացքում բնակչությունը քառապատկվել է։ Տարածքը մոտ 43 միլիոն կմ² է, իսկ կղզիների հետ միասին՝ 44 միլիոն 363 հազար կմ²։ Ափագծերի երկարությունը 62 հազար կմ է, ամենաբարձր կետը Ջոմոլունգմա (Էվերեստ) գագաթն է (8848 մ), ամենացածրը Մեռյալ ծովի մակերևույթն է՝ 405 մ։

Հիմնականում տեղակայված է Արևելյան կիսագնդում (բացառությամբ Չուկոտկայի թերակզու) և հասարակածից հյուսիս: Եվրոպայի հետ սահմանը սովորաբար անցկացնում են Ուրալյան լեռների արևելյան ստորոտներով, Մուղոջարներով Էմբա գետով, ապա Կասպից ծովով, Արաքս գետով, Սև և Մարմարա ծովերով, Բոսֆորի րդանելի նեղուցներով։ Աֆրիկայի հետ Ասիան միացված է Ստեզի պարանոցով, Հյուսիսային Ամերիկայից առանձնացվում է Բերինգի նեղուցով: Ասիայի աշխարհաքաղաքական սահմանը փոքր-ինչ տարբերվում է բնականից: Այն անցկացնում են Արխանգելսկի մարզի Կոմիի Հանրապետության արևելյան սահմաններով, Սվերդլովսկի և Չելյաբինսկի մարզերի արևելյան սահմաններով, Ղազախստանով, իսկ այնուհետև հյուսիսային Կովկասի նախալեռներով մինչև Ազովի ծովը:

Ամերիկա

Ամերիկա, աշխարհամաս, որ միավորում է երկու մայրցամաք` Հյուսիսային Ամերիկան և Հարավային Ամերիկան, ինչպես նաև մի շարք կղզիներ, այդ թվում` Գրենլանդիան։ Աշխարհամասն անվանում են նաև Նոր Աշխարհ։ Այս աշխարհամասը կարելի է բաժանել Հյուսիսային Ամերիկայի (ԱՄՆ, Կանադա, Մեքսիկա և նրանցից արևելք ընկած կղզիները), Լատինական Ամերիկայի (մայրցամաքի իսպանախոս, պորտուգալախոս կամ ֆրանսախոս տարածքներ), Հարավային Ամերիկայի (Հարավային Ամերիկա մայրցամաքի պետություններ) և Կենտրոնական Ամերիկայի (Հյուսիսային Ամերիկայի պետությունները, որոնք գտնվում են Մեքսիկայից հարավ) և Կարիբյան ավազանը (Կարիբյան ծովի կղզիներն ու գաղութները,որոնք նախկինում կոչվում էին Վեստ Ինդիայի) տարածքները, որոնք կոչվում են Անգլո Ամերիկա։ Ամերիկա աշխարհամասում է նաև աշխարհի ամենամեծ Գրենլանդիա կղզին։

Ամերիկան Ասիայից տեղափոխված մարդկանցովսկզբնապես բնակեցվել է 42-ից 14 հազար տարիներ առաջ: Ամերիկյան բնիկ ժողովուրդների թվաքանակում էսկիմոսների/ ինուիտների գաղթի վերջին ալիքը մ.թ.ա. մի քանի հազարամյակներ առաջ էր (ավանդույթի համաձայն, բացառությամբ էսկիմոսների և այնութների, նրանք կրում էին եվրոպացիների կողմից տրված ամերիկյան Հնդկացիներ սխալ անունը): Ամերիկայում առաջին եվրոպացի հայտնվողները Հայտնի նավաստիներն էին՝ վիկինգները, Լեյֆ Էրիկսոնի գլխավորությամբ: Այնուամենայնիվ, Ամերիկայի հայտնագործումուր ավանդաբար տրվում է Մեծ աշխարհագրական Հայտնագործությունների դարաշրջանին՝ 1492 թվականին, երբ Քրիստափոր Կոլումբոսի արշավախումբը հասավ Վեստ Ինդիայի կղզիներ: Ամերիկայի եվրոպական գաղութացումը հանգեցրեց մի շարք մինչկոլումբոսյան քաղաքակրթությունների ոչնչացմանը, Ամերիկայի Հնդկացիների ժողովրդագրական աղետին: Հին աշխարհից աֆրիկյան ստրուկների զանգվածային ներմուծման: Ամերիկայի տարբեր տարածքներ հայտնագործությունների և նվաճումների արդյունքում բաժանվեցին եվրոպական տերությունների` Իսպանիայի Պորտուգալիայի, Անգլիայի Ֆրանսիայի, Նիդեռլանդների և Ռուսաստանի միջև: Ամերիկյան երկրների ճնշող մեծամասնությունը այժմ ինքնիշխան պետություններ են: Ապագաղութացման հիմնական փուլերը էին՝ ԱՄՆ-ի Անկախության պատերազմը՝ 1775-1783 թվականներին, Հայիթիի Հեղափոխությունը՝ 1791-1803 թվականներին Ամերիկայի իսպանական գաղութների անկախության համար 1810-1820 թվականների պատերազմը՝ Սիմոն Բոլիվարի ղեկավարությամբ և Կուբայի անկախության համար 1895-1898 թվականների մղվող պատերազմը:

Անտարկտիկա

Անտարկտիկա, Երկիր մոլորակի հարավային բևեռային շրջանն է, որի մեջ մտնում են Անտարկտիդան և հարող Ատլանտյան, Հնդկական և Խաղաղ օվկիանոսների հարավային մասերը (երբեմն այդ օվկիանոսների հարավային հատվածները միավորում են մեկ միասնական՝ Հարավային օվկիանոսի մեջ)։

Այն գտնվում է Հարավային կիսագնդի Անտարկտիկ շրջանում՝ հիմնականում Անտարկիկ շրջանակի հարավային մասում. շրջապատված է Հարավային օվկիանոսով։ Տարածքը կազմում է է 14.0 քառակուսի կիլոմետր (5.4 միլիոն քառակուսի մղոն), ուստի այն համարվում է Երկրի մակերեսի հինգերորդ ամենամեծ մայրցամաքը Ասիայից, Աֆրիկայից, Հյուսիսային Ամերիկայից և Հարավային Ամերիկայից հետո։ Համեմատության համար նշենք, որ Անտարկտիկան Ավստրալիայից երկու անգամ մեծ է։ Անտարկտիկայի տարածքի 98% ծածկված է սառցե շերտով, որի հաստությունը կազմում է առնվազն 1 մղոն (1.6 կիլոմետր)։

Անտարկտիկան համարվում է ամենացուրտ, ամենաչոր մայրցամքը՝ ամենաուժեղ քամիներով. համեմատաբար բարձրադիր է։ Անտարկտիկան համարվում է անապատ, քանի որ առափնյա խորությունը տարեկան ավելանում է ընդամենը 200 միլիմետրով ( 8 ինչ), որը տարածքի համեմատ նվազ է։ Երբեմն օդի ջերմաստիճանը հասնում է −89 °C (−129 °F)։ Մշտական մարդկային բնակատեղիներ չկան, սակայն տարեկան 1,000 -ից 5,000 մարդ հետազոտության նպատակով որոշ ժամանակ հաստատվում է տարածքում տեղակայված հետազոտական կերտրոններում։ Այնտեղ գոյատևում են միայն ցրտակայուն օրգանիզմներ, որոնց թվում են բազմաթիվ բույսերի և կենդանիների տեսակներ (պինգվիններ, ծովահորթեր և այլն), բակտերիաներ, սնկեր, բույսեր և պրոտիստաներ։ Նմանատիպ բուսականությունը բնորոշ է տունդրային։

Աֆրիկա

Աֆրիկա, տարածքի մեծությամբ (30,3 միլիոն կմ²) և բնակչության թվով երկրորդ մայրցամաքը՝ Եվրասիայից հետո, ներառյալ հարակից կղզիները, այն ծածկում է Երկրի մակերևույթի 6%-ը և ցամաքի 20%-ը։ 1,3 միլիարդ բնակչությամբ այն կազմում է աշխարհի բնակչության 16%-ը։ Աֆրիկայի բնակչությունը ամենաերիտասարդն է բոլոր մայրցամաքների մեջ, տարիքի մեդիանը 2012 թվականին կազմել է 19,7, երբ աշխարհի բնակչության մեդիանը 30,4 է։ Չնայած հարուստ բնական ռեսուրսների առկայությանը, Աֆրիկան մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ-ով վերջինն է աշխարհում, մասամբ պատճառը եղել է Աֆրիկայի երկարամյա գաղութացումը Եվրոպայի կողմից և Սառը պատերազմը։ Չնայած հարստության ցածր մակարդակի, վերջին տնտեսական աճը և երիտասարդ բնակչության առկայությունը դարձնում են Աֆրիկան հետաքրքիր տնտեսական գոտի համաշխարհային շուկայում։

Աֆրիկայի աշխարհագրական դիրքը յուրահատուկ Լ. Այն միակ մայրցամաքն է, որի գրեթե կենտրոնական մասով անցնում է Հասարակածը: Գլխավոր միջօրեականը անցնում է նրա արևմտյան մասով։ Աֆրիկայի մեծ մասը գտնվում է արևադարձային լայնություններում։ Մայրցամաքը հյուսիսից հարավ ձգվում է 8000 կմ, իսկ արևմուտքից-արևելք՝ 3500-ից (шрший) 7500 น. (เมนทณ์): Նրա ծայրակետերն են հյուսիսում էլ Աբյադ (5.1.32-20), հարավում Ասեղի (հվ. լ. 34°52′), արևմուտքում Ալմադի (արմ. երկ. 1732), արևելքում Ռաս Լաֆուն (Շաֆուն արլերկ 51 233 հրվանդանները:

Եվրոպա

Եվրոպա, Երկրագնդի վեց աշխարհամասերից մեկը, որն ամբողջությամբ գտնվում է Հյուսիսային և մեծամասամբ Արևելյան կիսագնդերում։ Աշխարհամասը հյուսիսում սահմանակից է Հյուսիսային սառուցյալ օվկիանոսին, արևմուտքից՝ Ատլանտյան օվկիանոսին, իսկ հարավից՝ Միջերկրական ծովին։ Համարվում է Եվրասիա մայրցամաքի ծայրարևմտյան հատվածը։

Պլեյստոցենի 2,5 մլն տարիները բազմաթիվ փուլեր են ունեցել, որոնցից է Սառցադաշտային ժամանակաշրջանը կամ աշխարհամասի սառցե վահանների զգալի առաջ շարժվելը, որը տեղի է ունեցել մոտ 40 000-100 000 տարի միջակայքերով։ Երկար սառցադաշտային ժամանակաշրջաններն ընդհատվել են ավելի մեղմ և ավելի կարճ միջսառցադաշտային ժամանակաշրջաններով, որոնք տևել են 10 000-15 000 տարի։ Վերջին սառցադաշտային ժամանակաշրջանի վերջին փուլն ավարտվել է մոտ 10 000 տարի առաջ։ Երկիրն այժմ գտնվում է Հոլոցեն կոչվող միջսառցադաշտային ժամանակաշրջանում

«Homo erectus georgicus»-ը, որն ապրել է գրեթե 1,8 մլն տարի առաջ Վրաստանում, Եվրոպայում գտած ամենահին հոմինինն է Հոմինինների այլ մնացորդներ, որոնց տարիքը մոտ 1 մլն տարի է գտել են Իսպանիայի Ատապուերկա հնագիտական վայրում 48 Նեանդերթալյան մարդը (անունն ստացել է Գերմանիայի Նեանդերթալ հովտից) Եվրոպայում հայտնվել է 150.000 տարի առաջ (115 000 տարի առաջ հայտնվել է ներկայիս Լեհաստանի տարածքում), իսկ անհետացել 28 000 տարի առաջ վերջին ապաստարանը լինելով ներկայիս Պորտուգալիան: Նեանդերթալյան մարդկանց փոխարինելու են եկել բանական մարդիկ, որոնք Եվրոպայում են հայտնվել 43 000 40 000 տարի առաջ: Եվրոպայի ամենահին բնակավայրերն են (48 000 տարի առաջ) Ռիպարո Մոշին (Իտալիա), Գելսենքլյոսթերլեն (Գերմանիա) և Իստյուրիստսը (Ֆրանսիա):

• Ի՞նչ է բջիջը։

Բջիջը կենդանի օրգանիզմների կառուցվածքային և գործառույթային տարրական միավորն է:

• Ի՞նչ է իրենից ներկայացնում օրգանը։

Օրգանն օրգանիզմի այն մասն է, որն ունի որշակի ձև, կառուցվածք, տեղադրություն և կատարումէ որոշակի գործադրություն:

• Ի՞նչ օրգան- համակարգեր գիտեք, որո՞նք են դրանց գործառույթները։

Դա օրգանների այն որոնք կատարում են ընթանուր գործառույթ: Օրինակ՝ մարսողական, շնչառական և այլն:

Աշխատնաքի նպատակը.

Հաշվել ջրում ըմկղմված մարմնի ազդող արքիմեդյան ուժը և փորձով ստուգել ստացված արդյունքը:

Անհրաժեշտ սարքեր և նյութեր. Ամրակալան կցորդիչով, ուժաչափ, չափագլան, ջրթափ անոթ, վերամբարձ սեղան, մարմին և այդ մարմնի ծավալի չափ բաժակ և ջուր:

Տեղեկություն.

Արքիմեդի օրենքը հեղուկն իր մեջ ընկղմված մարմնի վրա ազդում է ուղղաձիգ դեպի վեր ուղղված ուժով, որը հավասար է մարմնի արտամղած հեղուկի կշռին:

Կարող ենք որոշել տարբեր եղանականերով: Եթե չափենք մարմնի կշիռը օդում՝P0, ջրում՝ P1, ապա արքիմեդյան ուժը՝ F_Ա հավասար կլինի այդ կշիռների տարբերությանը

F_Ա=P_օ-P₁

Փորձի արդյունքը՝

P_օ=1.5 Ն

P₁=0.5Ն

F_Ա=P0-P1=1.5 Ն-0.5Ն=1Ն

Արքիմեդյան ուժը կարելի է հաշվել նաև F_Աρ_հ g V_մ որտեղ ρհ հավասար է հեղուկի խտությանը, g հավասար է 9,8 Ն/կգ հաստատուն թիվը, Vմ հավասար է մարմնի ծավալ

Երկրորդ եղանակ

ρ_հ=1000 կգ/մ³       |  F_Ա=ρ_հ gV_մ=1000 կգ/մ³·10 Ն/կգ·0.0001մ³=1Ն

V=100 սմ³=0.0001մ³  |

g=10 Ն/կգ           |

Եզրակացություն երկրորդ եղանակի և առաջին եղանակի արդյունքները համընկան: Այս օրենքը վերաբերվում է նաև գազին։

Էջ 67 Թթվածին

Որոշել CaCl2 , BaS

Mr -ները

Mr(CaCl2)=Ar(Ca)+2 Ar(Cl)=40+71=111

Mr(BaS)=Ar(Ba)+Ar(S)=137+32=169

օքսիդացման աստիճանները

CaCl2=Ca+2 Cl2-1

BaS=Ba+2 S-2

Տարրերի զանգվածային բաժինները

w(CaCl2)=Ca=1×40/111×100=36  Cl2=2×35.5/111×100=63

w(BaS)=Ba=1×137/169×100=81  S=1×32/169×100=19

Նշել կապի տեսակը

իոնային

Գրել Ba տարրի՝ էլեկտրոն, պրոտոն, նեյտրոնների թիվը, նշել տարրի դիրքը ՊՀ-ում:

Ba Ar137 p+56 e-56 n0 81

Ba տարրի դիրք 6 պարբերություն  8 շարք 2 խումբ առջնային կարգ։

1)Քառանկյան կողմերը հարաբերում են, ինչպես 3:4:5:7: Գտե՛ք քառանկյան կողմերը, եթե պարագիծը 380սմ է։

3+4+5+7=19

380:19=20

ab=20×3=60

bc=20×4=80

cd=20×5=100

da=20×7=140

2)ABCD ուռուցիկ քառանկյունում <A = 20o , <B = 90o, իսկ C անկյունը 30օ-ով մեծ է D անկյունից։ Գտե՛ք <C-ն և <D-ն։

360-90-20=250

250:2=125

∠d=125-30=95

∠c=125+30=155

3)Քանի՞ կողմ ունի ուռուցիկ բազմանկյունը, եթե նրա անկյունների գումարը 540o է։

540:180=3

4)Գտե’ք ուռուցիկ քառանկյան անկյունները, եթե դրանցից մեկը մյուսներից մեծ է համապատասխանաբար 10o-ով, 20o-ով , 30o-ով։

5)Գտե’ք ուռուցիկ հնգանկյան անկյունները, եթե դրանք համեմատական են 5, 6, 4, 6, 6 թվերին։

Լրացուցիչ աշխատանք (տանը).

1)Գտե՛ք ABCD քառանկյան պարագիծը, եթե AB=12սմ, BC=21սմ, CD=14սմ, AD=15սմ։

12+21+14+15=62

2)Հնգանկյան կողմերը հարաբերում են, ինչպես 2:3:5:7:8: Գտե՛ք հնգանկյան պարագիծը, եթե դրա ամենամեծ կողմը 16սմ է։

16:8=2

2×2=4

2×3=6

2×5=10

2×7=14

16+14+10+6+4=50

3)Գտե՛ք ուռուցիկ քառանկյան անկյունները, եթե դրանք համեմատական են 1, 2, 4, 5 թվերին։

19.09.2024

Աշխատանք դասարանում

Արևմտահայերեն ընթերցումներ 

Լրացուցիչ աշխատանք (տանը)

Կարդա՛ Սարոյանի ,,Վելվետե շալվարը,, պատմվածքը։ 

1.     Ներկայացրո՛ւ ստեղծագործության ասելիքը, գաղափարը։ 
Սարոյանի «Վելվետե շալվարը» պատմվածքում ներկայացվում է երիտասարդ տղամարդու պատմությունը, ով հոգեբանական բարդություններ ունի: Նա պայքարում է ինքնակրթության, ինքնաճանաչման և իր տեղը հասարակության մեջ գտնելու համար: Պատմությունը շեշտում է մարդու ներքին դիմադրությունը, մշակութային պատկանելությունը և ինքնության որոնումները: Հիմնական գաղափարը, որ մարդը պետք է ընդունի իր յուրահատկությունը և գտնի երջանկություն ինքն իրենով, անկախ արտաքին ազդակներից:

2.     Առանձնացրո՛ւ կարևոր միտք արտահայտող տողերը, մեկնաբանիր։ 
«Դու էլ կարող ես լինել քո սեփական կյանքը»: Այս տողը ամփոփում է պատմության հիմնական իմաստը՝ ինքնուրույնություն և ինքնաճանաչում: Սա ընդգծում է, որ մարդուն հաճախ անհրաժեշտ է հաղթահարել խոչընդոտները՝ հասնելու իր իրական ցանկություններին:

«Բոլորն ունեն իրենց սանդղակը»: Այս մտքը կարևոր է, քանի որ ցույց է տալիս, որ յուրաքանչյուր մարդ ունի իր գնահատման համակարգը: Սա նշանակում է, որ մենք չենք կարող մարդկանց համեմատել իրար հետ, քանի որ յուրաքանչյուրը կյանքի տարբեր փորձառություններ ունի:

Այս տողերը և դրանց շուրջ կառուցված միտքերը լուսաբանում են մարդու անձնական ճանապարհորդությունը՝ դեպի ինքնաճանաչում և հոգևոր զարգացման ընթացքը: