02.10.2024
Աշխատանք դասարանում
1. Նախադասությունները ձևափոխի՛ր` ընդգծված բառերն ու արտահայտությունները փոխարինելով հականիշներով:
Զուր չէ, որ առյուծն է համարվում գազանների արքան: Ուժով, ճարպկությամբ ու համարձակությամբ դժվար թե որևէ մեկը համեմատվի նրա հետ: Առյուծը չի թաքնվում, զոհի վրա գաղտագողի չի հարձակվում: Նա հպարտ մռնչոցով զգուշացնում է՝ զգուշացե՛ք, գազաննե՛ր, որսի եմ ելել:
Մինչև հրացանավոր մարդու երևալը առյուծներն իրոք տիրակալ էին: Մարդիկ հազվադեպ էին առյուծի որսի ելնում: Բայց ո՛չ ուժն ու համարձակությունը, ո՛չ ճկունությունն ու թաքնվելու հմտությունը չէին փրկում հրացանից: Մարդիկ կարծում էին, որ եթե առյուծները պակասեն, կճղակավոր կենդանիների քանակը կավելանա: Ու առյուծներին գրեթե լրիվ ոչնչացրին: Նրանք պահպանվել են միայն Կենտրոնական Աֆրիկայի մի քանի շրջաններում ու արգելանոցներում, Հնդկաստանում էլ կան, բայց շատ չեն: Սակայն մարդկանց սպասածի հակառակն եղավ, որովհետև առյուծներն աոաջին հերթին հիվանդ,թույլ կենդանիներին էին ոչնչացնում, այդ պատճառով էլ կենդանիների մեջ հիվանդությունները չէին տարածվում:
Այժմ առյուծների որսն արգելված է:
Առյուծի նորածին ձագուկները շատ փոքր են ու խայտաբղետ, հետո, մեծանալով, միագույն են դառնում:
Ճիշտ չե, որ առյուծն է համարվում գազանների արքան: Ուժով, ճարպկությամբ ու համարձակությամբ դժվար թե ոչ մեկը համեմատվի նրա հետ: Առյուծը չի բացահայտվում, զոհի վրա բացե-բաց չի հարձակվում: Նա հպարտ մռնչոցով չի զգուշացնում է՝ զգուշացե՛ք, գազաննե՛ր, որսի եմ ելել:
Մինչև հրացանավոր մարդու երևալը առյուծներն կեղծ տիրակալ չէին: Մարդիկ հաճախ էին առյուծի որսի ելնում: Բայց այո ուժն ու համարձակությունը, այո՛ ճկունությունն ու թաքնվելու հմտությունը չէին կործանում հրացանից: Մարդիկ կարծում էին, որ եթե առյուծները շատ են, կճղակավոր կենդանիների քանակը կքչանա: Ու առյուծներին գրեթե լրիվ պահպանեցին: Նրանք պահպանվել են միայն Կենտրոնական Աֆրիկայի մի քանի շրջաններում ու արգելանոցներում, Հնդկաստանում էլ կան, բայց շատ են: Սակայն մարդկանց սպասածի նույն եղավ, որովհետև առյուծներն աոաջին հերթին հիվանդ, ուժեղ կենդանիներին էին ոչնչացնում, այդ պատճառով էլ կենդանիների մեջ հիվանդությունները չէին տարածվում:
Այժմ առյուծների որսն թույլատրված է:
Առյուծի նորածին ձագուկները շատ մեծ են ու խայտաբղետ, հետո, մեծանալով, միագույն են դառնում:
2. Տրված նույնանուն բառերով կազմի՛ր նախադասություններ: Վարել, հարկ, տալ, մատ:
Վարել: Ես կարող եմ վարել մեքենա, բայց նախ պետք է ստանամ վարորդական իրավունք։
Հարկ: Հայտարարված հարկի բարձրացումը մեծապես ազդել է քաղաքացիների կենսամակարդակի վրա։
Տալ: Ես ուզում եմ տալ իմ բոլոր ընկերներին փոքրիկ նվերներ։
Մատ: Մատներս թմրել էին երկար նստելուց, և ինձ դժվար էր գրել։
3. Տրված բառերը բաժանի՛ր բառակազմական բաղադրիչների (արմատների և ածանցների): Ինչպիսի՞ բառեր են հավաքված բառաշարքերից յուրաքանչյուրում:
Ա. Թվական, պատմություն, գրիչ, ազդեցություն, խորություն:
Թվական
- Արմատ՝ թվ-
- Ածանց՝ -ական
- Բառը՝ հանուն ժամանակի նշման (թվերի)։
Պատմություն
- Արմատ՝ պատմ-
- Ածանց՝ -ություն
- Բառը՝ պատմության գիտություն կամ պատմական իրադարձությունների խումբ։
Գրիչ
- Արմատ՝ գր-
- Ածանց՝ -իչ
- Բառը՝ գրելու սարք (գիր)։
Անհրաժեշտություն
- Արմատ՝ անհրաժեշտ-
- Ածանց՝ -ություն
- Բառը՝ անհրաժեշտ լինելու վիճակ կամ որակ։
Հորություն
Բառը՝ խորության վիճակ կամ չափում։
Արմատ՝ խոր-
Ածանց՝ -ություն
Բ. Արևելք, արևմուտք, կենսագիր, օտարամուտ, ծովագնաց, ինքնատիպ:
Արևելք
- Արմատ՝ արև-
- Ածանց՝ -ելք
- Բառը՝ աշխարհագրական կողմ (արևելյան հատված)։
Արևմուտք
- Արմատ՝ արև-
- Ածանց՝ -մուտք
- Բառը՝ աշխարհագրական կողմ (արևմտյան հատված)։
Կենսագիր
- Արմատ՝ կենս-
- Ածանց՝ -ագիր
- Բառը՝ կյանքի պատմությունը գրում է (բիոգրաֆիա)։
Օտարամուտ
- Արմատ՝ օտար-
- Ածանց՝ -ամուտ
- Բառը՝ օտար երկրից մտնելու գործընթաց։
Ծովագնաց
- Արմատ՝ ծով-
- Ածանց՝ -ագնաց
- Բառը՝ ծովով ճանապարհորդող։
Ինքնատիպ
Բառը՝ ինքնատիպ, յուրահատուկ։
Արմատ՝ ինքն-
Ածանց՝ -տիպ
Գ. Արևելյան, կենսագրություն, արևադարձային, անուշահոտություն, բազմատեսակություն:
Արևելյան
- Արմատ՝ արև-
- Ածանց՝ -ելյան
- Բառը՝ կապված արևելքի հետ։
Կենսագրություն
- Արմատ՝ կենս-
- Ածանց՝ -ագրություն
- Բառը՝ կյանքի պատմությունը։
Արևադարձային
- Արմատ՝ արև-
- Ածանց՝ -ադարձային
- Բառը՝ կապված արևադարձի հետ։
Անուշահոտություն
- Արմատ՝ անուշ-
- Ածանց՝ -ահոտություն
- Բառը՝ հաճելի հոտի վիճակ կամ որակ։
Բազմատեսակություն
Բառը՝ տարբեր տեսակների առկայություն։
Արմատ՝ բազմ-
Ածանց՝ -տեսակություն
4.Նախադասությունները լրացրո՛ւ:
Միայն մեկ արմատով կազմված բառերը կոչվում են … բառեր.
Օրինակ` կրակ, հոդ, ջուր, օդ,….:
Մեկ արմատով և ածանցով կամ ածանցներով կազմված բառերը կոչվում են … բառեր. օրինակ` կրակոտություն, հողեղեն,….:
Մեկից ավելի արմատներով կազմված բառերը կոչվում են … բառեր, օրինակ` ջրհոր, օդանցք,….:
Մեկից ավելի արմատներով և ածանցով կամ ածանցներով կազմված բառերը կոչվում են …. բառեր, օրինակ` կրակմարիչ, անջրանցիկ,….:
Միայն մեկ արմատով կազմված բառերը կոչվում են միամիասնական բառեր:
Օրինակ՝ կրակ, հոդ, ջուր, օդ։
Մեկ արմատով և ածանցով կամ ածանցներով կազմված բառերը կոչվում են բառասանական բառեր:
Օրինակ՝ կրակոտություն, հողեղեն։
Մեկից ավելի արմատներով կազմված բառերը կոչվում են միավորված բառեր:
Օրինակ՝ ջրհոր, օդանցք։
Մեկից ավելի արմատներով և ածանցով կամ ածանցներով կազմված բառերը կոչվում են միավորված-բառասանական բառեր:
Օրինակ՝ կրակմարիչ, անջրանցիկ։
Լրացուցիչ աշխատանք (տանը)
1. Տրված բարդ բառերի առաջին բաղադրիչները փոխելով` ստացի՛ր նոր բաղադրյալ բառեր:
Ագեվազ (կենգուրու), կակղամորթ, մարտունակ, արճճապատ, մեծասքանչ, հողածին, փառամոլ, ատոմակայան:
Ագեվազ → Կենգուրուազ (կենգուրու)
Կակղամորթ → Կաքավամորթ (կաքավ)
Մարտունակ → Նվագունակ (նվագել)
Արճճապատ → Թղթապատ (թուղթ)Մ
եծասքանչ → Սքանչելիասքանչ (սքանչելի)
Հողածին → Ջուրածին (ջուր)
Փառամոլ → Փողիամոլ (պող)
Ատոմակայան → Զինակայան (զինամթերք)
2. Տրված բարդ բառերի վերջին արմատները փոխելով` ստացի՛ր նոր բարդ բառեր:
Հեռախոս, հանրածանոթ, ձյունածածկ, երկրագունդ, կենսակերպ, հնավանդ, մտահոգ, բարենպաստ, ակնթարթ, լուսանցք:
Հեռախոս → Հեռանկար
Հանրածանոթ → Հանրապետություն
Ձյունածածկ → Ձեռնաթաթպ
Երկրագունդ → Արևագունդ
Կենսակերպ → Բառեկերպ
Հնավանդ → Հնագույն
Միտահոգ → Միտակատար
Բարենպաստ → Բարենպարգև
Ակնթարթ → Ակնաժամ
Լուսանցք → Մայրամուտ
3. Փորձի՛ր այս բառերի կազմությունն ու նշանակությունը բացատրել:
ա) Այգեբաց, այգաբաց:
բ) Հայելի, հայացք, ծովահայաց: (գրաբ. հայել — նայել)
գ) Ակնթարթ, ակնդետ, ակնոց:
դ) Քինախնդիր, վրեժխնդիր, մանրախնդիր (գրաբ. խնդրել — փնտրել):
ա) Այգեբաց, այգաբաց:
Այգեբաց: Բառը կազմված է «այգե» արմատից և «բաց» ածանցից: նշանակում է՝ այգի բացող, այնտեղ աշխատող կամ ապրող մարդ։
Այգաբաց: Այս տարբերակում արմատը նույնպես «այգե» է, սակայն «բաց» ածանցը ավելի շատ ընդգծում է այն, որ սա ձևավորում է բնության մաս, որտեղ կա բաց այգի։
բ) Հայելի, հայացք, ծովահայաց:
Հայելի: Բառը կազմված է «հայել» արմատից և «-ի» ածանցից: նշանակում է՝ ապակի, որը թույլ է տալիս տեսնել իր պատկերն ու շրջապատը։
Հայացք: Բառը «հայել» արմատից է՝ «-ացք» ածանցով: նշանակում է՝ դիտելու, նայելու գործողություն կամ պատկերը, որը ցույց է տալիս նայողը։
Ծովահայաց: Բառը «ծով» արմատից ու «հայացք» ածանցից է: նշանակում է՝ այն, ով դիտում է ծովի ուղղությամբ կամ ծովի տեսք ունեցող։
գ) Ակնթարթ, ակնդետ, ակնոց:
Ակնթարթ: Բառը կազմված է «ակն» արմատից և «թարթ» ածանցից: նշանակում է՝ ժամանակի շատ կարճ հատված, մեկ ակնթարթ։
Ակնդետ: Բառը նույնպես «ակն» արմատից է, բայց «նդետ» ածանցը ցույց է տալիս արագությամբ կատարելու ընթացքը: նշանակում է՝ շատ արագ, թեթև թարթող։
Ակնոց: Բառը «ակն» արմատից ու «ոց» ածանցից է: նշանակում է՝ տեսողությունը լավացնելու համար նախատեսված սարք։
դ) Քինախնդիր, վրեժխնդիր, մանրախնդիր:
Մանրախնդիր: Բառը «մանր» արմատից ու «խնդիր» ածանցից է: նշանակում է՝ մանր-մունր հարցեր առաջացնելու tendency, որը դժգոհություն է առաջացնում։
Քինախնդիր: Բառը «քին» արմատից և «խնդիր» ածանցից: նշանակում է՝ այն, ով ափսոսանք ունի կամ քին ունի, մշտապես հարցեր է առաջացնում կամ խնդիրներ է ստեղծում։
Վրեժխնդիր: Բառը «վրեժ» արմատից և «խնդիր» ածանցից: նշանակում է՝ այն, ով ցանկանում է վրեժ լուծել, մշտապես այս նպատակով շարժվում է։
Մանվելյան Շուշան 