Առաջադրանք 1
1877-1878 թթ. ռուս-թուրքական պատերազմի ընթացքը
1877 թվականի ապրիլի 12-ին Ռուսաստանը պատերազմ հայտարարեց Օսմանյան կայսրությանը՝ նպատակ ունենալով վերականգնել կորցրած հեղինակությունը և տիրապետել Բալկաններին ու Արևմտյան Հայաստանին։ Ռազմական գործողությունները ընթանում էին Բալկաններում և Կովկասում։ Կովկասյան ճակատում ռուսական զորքերը հարձակման անցան մի քանի ուղղություններով։ Նրանց գլխավոր հարվածող ուժը 52 հազարանոց Կովկասյան կորպուսն էր, որի հրամանատարն էր հայազգի նշանավոր զորավար Միխայիլ Լոռիս-Մելիքովը։ Ճակատի ձախ թևում կռվող Երևանյան ջոկատի հրամանատարը գեներալ Արշակ Տեր-Ղուկասովն էր։ Նրա զորաջոկատը, անցնելով Արարատ լեռը Հայկական պարից բաժանող լեռնանցքով, պատերազմի առաջին ամսին գրավեց Բայազետի ու Ալաշկերտի գավառները։ Մայիսին ռուսները գրոհով վերցրին Արդահանը։ Սակայն ճակատի աջ թևում ռուսական ուժերի կրած անհաջողությունից հետո Տեր-Ղուկասովի զորաջոկատը, հայտնվելով շրջապատման վտանգի մեջ, ընդհանուր հրամանատարությունից նահանջի հրաման ստացավ։ Փորձառու հայ զորահրամանատարն այդ նահանջը կատարեց մեծ վարպետությամբ։
Հայկական հարցի և Արևելյան հարցի սահմանումը
Հայկական հարց – Հայաստանի ազատագրման, Հայկական լեռնաշխարհում անկախ հայկական պետականության վերականգնման, հայ ժողովրդի ազգային-ազատագրական պայքարի և համախմբման հիմնահարցերի ամբողջությունն է։
Արևելյան հարց – Եվրոպական դիվանագիտության մեջ հիմնախնդիրների ամբողջություն էր՝ Օսմանյան կայսրության և նրա հպատակ ժողովուրդների ազատագրման, պատմական ճակատագրի, ինչպես նաև մեծ տերությունների գաղութային քաղաքականության վերաբերյալ։
Հայկական հարցը Սան-Ստեֆանոյի պայմանագրում և Բեռլինի կոնգրեսում
Սան-Ստեֆանոյի պայմանագրով Օսմանյան կայսրությունը պարտավորվում էր Արևմտյան Հայաստանում բարեփոխումներ կատարել, իսկ ռուսական զորքերը 6 ամիս պետք է մնային Հայաստանում՝ մինչև բարեփոխումների իրականացումը։ Արևմտյան Հայաստանի մի զգալի հատված անցնում էր ռուսական տիրապետության տակ։ Նոր ժամանակներում միջազգային փաստաթղթի մեջ թուրքական տիրապետության տակ գտնվող հայկական հողերը անվանվում էին Հայաստան։
Բեռլինի կոնգրեսի մասնակիցները դեմ էին գնացել Ռուսաստանին՝ պաշտպանելով Թուրքիային։ Բեռլինի վեհաժողովը շրջադարձային եղավ Հայկական հարցի պատմության մեջ և խթանեց հայ ազգային-ազատագրական շարժումը Թուրքիայում։ Բեռլինի կոնգրեսի 61-րդ հոդվածը վերաբերվում է հայերին, ըստ որի Թուրքիան պարտավոր է բարեփոխումներ իրականացնել հայկական տարածքներում՝ ապահովելով նրանց անվտանգությունը։
Հայկական հարցի լուծման իմ տարբերակը
Իմ կարծիքով, Հայկական հարցի լուծումը պետք է հիմնված լինի խաղաղության, համագործակցության և մարդու իրավունքների հարգման վրա։ Հայաստանը պետք է ունենա ինքնիշխանություն և պաշտպանված լինի միջազգային իրավունքի շրջանակներում։ Միջազգային հանրությունը պետք է աջակցի Հայաստանի զարգացմանը և ապահովի նրա անվտանգությունը։
Մկրտիչ Խրիմյան. Երկաթե և թղթե շերեփը
Մկրտիչ Խրիմյանը Բեռլինի կոնգրեսից հետո շատ պատկերավոր ներկայացրել է հայ պատվիրականության անհաջողության պատճառը՝ «Գնացի Եվրոպա՝ ձեզ ազատություն բերելու և ի՞նչ տեսա այնտեղ. Բեռլինում պղնձե կաթսա էր դրված մեջը լիքը հարիսա։ Գալիս էին զանազան ազգերի պատվիրականներ երկաթե շերեփներով և հարիսայից վերցնում ու գնում… Մի աղեսաթուղթ ունեի ձեռքիս, այն թրջվեց և հարիսայի մեջ մնաց, ուստի և եկած եմ այսպես դատարկաձեռն, շերեփների մասին մտածե՛ք։»
Առաջադրանք 2
Արևմտյան Հայաստանը XVIII դար – XIX դարի սահմանագծին
Մեկնաբառով քարտեզը
Վիճարկվող տարածքներ՝ Պարսկաստանը, Օսմանյան կայսրությունը և Ռուսական կայսրությունը վիճարկում էին Արևմտյան Հայաստանի տարածքները՝ հատկապես Կարսը, Ալաշկերտը, Բայազետը և հարակից շրջանները։
Դրական հետևանքներ հայության համար՝ ռուսական զորքերի ներկայությունը որոշակիորեն ապահովում էր հայ բնակչության անվտանգությունը թուրքական բռնաճնշումների դեմ։
Բացասական հետևանքներ հայության համար՝ ռուսական տիրապետությունը հաճախ չէր ապահովում հայերի լիարժեք իրավունքները, իսկ թուրքական վարչակարգը շարունակում էր ճնշումները։
Մանվելյան Շուշան 