Month: Սեպտեմբեր 2025

§1Հարցեր.
1.Ինչպիսի՞ ուժեր են ծանոթ ֆիզիկայի նախորդ դասընթացից:
Ճնշող ուժ, շփման ուժ, գրավիտացիոն ուժ, էլաստիկ ուժ։
2. Ինչո՞ւ ապակե բաժակի և թղթի կտորների գրավիտացիոն փոխազդեցությունը նկատելի չէ:
Որովհետև զանգվածները փոքր են, ու ձգողական ուժը շատ թույլ է։
3. Ինչպե՞ս են փոխազդում շփված պլաստմասսայե գրիչը և թերթի շերտը:
Գրիչը շփումից լիցքավորվում է և գրավում է թուղթը։
4. Ինչպես են փոխազդում նույն ձողով շփված թղթի 2 շերտերը:
Նրանք վանում են իրար, որովհետև ունեն նույն լիցքը։
5. Ինչպես են կոչվում իրար շփելիս մարմինների միջև ծագող նոր բնույթի ուժերը:
Էլեկտրական ուժեր։
6. Ինչպես է առաջացել էլեկտրականություն անվանումը:
Էլեկտրոն բառից։
7. Էլեկտրական լիցքերի ի՞նչ տեսակներ կան:
Դրական և բացասական լիցք։
8. Ձևակերպել Կուլոնի օրենքը:
Լիցքերի փոխազդման ուժը ուղիղ համեմատական է լիցքերի արտադրյալին և հակադարձ՝ հեռավորության քառակուսուն։
9.Ո՞րն է էլեկտրական լիցքի միավորը ՄՀ-ում:
Կուլոն (կ)։

§2 Հարցեր
1. Ո՞ր երևույթի վրա է հիմնված էլեկտրացույցի աշխատանքը:
Լիցքավորված մարմինների փոխազդեցության վրա։
2. Նկարագրեք դպրոցական էլեկտրացույցի կառուցվածքը:
Մետաղական ձող, թղթե թերթիկներ, ապակե սրվակ։
3. Ի՞նչ է էլեկտրաչափը:
Սարք է, որը չափում է լիցքը։
4. Ըստ էլեկտրացույցի թերթիկների բացման անկյան կամ էլեկտրաչափի սլաքի շեղման՝ ինչպե՞ս են դատում նրանց լիցքի մասին:
Որքան թերթիկները ավելի բացվեն, այնքան լիցքը մեծ է։
5. Ինչպե՞ս ցույց տալ փորձով, որ էլեկտրական լիցքը բաժանվում է մասերի:
Երբ լիցքավորված մարմինը դիպչում է ուրիշին, լիցքը մասամբ անցնում է նրան։
6. Կարելի՞ է արդյոք էլեկտրական լիցքն անվերջ բաժանել:
Ոչ, լիցքը բաժանվում է մինչև տարրական լիցք։
7. Որքա՞ն է տարրական լիցքը:
1.6 × 10⁻¹⁹ կ

Սովորել` Հանրակրթական դպրոցի 9-րդ դասարանի դասագիրք
Հեղինակներ՝ Գագիկ Մելիքյան, Սոս Մաիլյան
«Էդիթ Պրինտ» հրատարակչություն, Երևան 2025  էջ 5-10

Հիշի՛ր

Հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը ցույց է տալիս, թե տվյալ նյութի մոլեկուլի զանգվածը քանի անգամ է մեծ Զանգվածի ատոմային միավորից (ԶԱՄ)։ Այն նշանակում են Mr-ով։

Հաշվիր յուրաքանչյուր նյութի հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը։

• HCl – աղաթթու

36

• H₂SO₄ – ծծմբաթթու

98

• HNO₃ – ազոտաթթու

63

• H₂CO₃ – ածխաթթու

62

• NaOH – նատրիումի հիդրօքսիդ

40

• KOH – կալիումի հիդրօքսիդ

56

• Ca(OH)₂ – կալցիումի հիդրօքսիդ

74

• Al(OH)₃ – ալյումինի հիդրօքսիդ (ամֆոտեր)

78

• NaCl – նատրիումի քլորիդ

58

• KNO₃ – կալիումի նիտրատ

101

• CaCO₃ – կալցիումի կարբոնատ

100

• CuSO₄ – պղնձի սուլֆատ

159,5

• Al₂(SO₄)₃ – ալյումինի սուլֆատ

317

•       CO₂- ածխածնի օքսիդ

44

•       SO₂ — ծծմբի օքսիդ

64

•       CaO- կալցիումի օքսիդ

56

•         P₂O₅- ֆոսֆորի օքսիդ

142

1. Ի՞նչ է զանգվածային բաժինը

Զանգվածային բաժինը ցույց է տալիս՝ նյութի բաղադրիչներից յուրաքանչյուրն ի՞նչ զանգվածով է ներկայացված ամբողջ խառնուրդի կամ միացության մեջ։
Շատ հաճախ այն արտահայտվում է տոկոսով (%):

w(%)=Ar×n / Mr x 100%

Հաշվի՛ր  նյութում տարրեր զանգվածային բաժինները:

•       CO₂- ածխածնի օքսիդ

C=12*1/44*100=27.27

O=72.72

•       SO₂ — ծծմբի օքսիդ

S=32*1/64*100=50

O=16*2/64*100=50

•       CaO- կալցիումի օքսիդ

Ca=40*1/56*100=71.42

O=16*1/56*100=28.57

•         P₂O₅- ֆոսֆորի օքսիդ

P=31*2/142*100=43.66

O=16*5/142*100=56.33

———————-Երկրորդ մակարդակ

1.Որքա՞ն սիլիցիումի և ջրածնի ատոմ է պարունակում նշված քիմիական բանաձևով՝

SiH4 արտահայտվող նյութի երկու մոլեկուլը:

• 1և4
• 2և8
• 4և8
• 8և4

1. Հետևյալ շարքի

NaOH,KOH,LIOH,CsOH

քիմիական բանաձևերով արտահայտվող նյութերից որի՞ հարաբերական մոլեկուլային զանգվածն է 56:

KOH

1. Միացությունը կազմված էմեկ ատոմ սիլիցիումից և երկու ատոմ մագնեզիումից: Նշված միացությունը ստանալու նպատակով ի՞նչ զանգվածային հարաբերությամբ պետք է վերցնել համապատասխան պարզ նյութերը, որպեսզի առանց մնացորդի փոխազդեն:
2. 12:7

Միացությունը բաղկացած է մեկ ատոմ ածխածնից և երկու ատոմ թթվածնից:

Նշված միացությունը ստանալու նպատակով ի՞նչ զանգվածային հարաբերությամբ պետք է վերցնել համապատասխան պարզ նյութերը, որպեսզի նրանք ամբողջությամբ փոխազդեն՝ առանց մնացորդի։

3:8

5.Որոշել ազոտ տարրի օքսիդացման աստիճանները հետևյալ օքսիդներում. N2O, NO, N2O3, NO2, N2O5

+1

+2

+3

+4

+5

6. 0,2 մոլ նատրիումի հիդրօքսիդի զանգվածը հավասար է:

M=40*0.2=8

6. Նշված քիմիական բանաձևերով (

NiSO4,NiCl2,Ni(NO3),NiO2) արտահայտվող միացություններից որի՞ մոլեկուլի  բաղադրությունում է մետաղ տարրի զանգվածային բաժինը 45,38%:

1.   Ո՞ր  շարքում   են  գրված  միայն  ֆիզիկական մարմիններ.

1 )  քանոն, ապակի, գիրք, մեխ, ալյումին, ազոտ

    2)  սեղան, համակարգիչ, տետր, վարդ, մատանի

3)  երկաթ, ֆոսֆոր, բաժակ,  գրիչ, թթվածին

4)  պղինձ, ջուր,  սոդա,  արծաթ, ոսկի, ջրածին

2.Ո՞ր  շարքում  են  նյութերը  ներկայացված  ըստ մարդու  օրգանիզմում  դրանց
զանգվածային   բաժնի  նվազման.

զանգվածային   բաժնի  նվազման .

1)     ածխաջրեր, ջուր, սպիտակուցներ, ճարպեր

2)      սպիտակուցներ, ջուր, ճարպեր, ածխաջրեր

3)      սպիտակուցներ, ածխաջրեր, ջուր, ճարպեր

4)      ջուր, սպիտակուցներ, ճարպեր, ածխաջրեր

3. Ո՞ր  շարքում  են  չվերականգնվող  բնական պաշարների  անվանումները.

1)   բնական  գազ, անտառային  ծածկույթ, օդ, ջուր

2)  մաքուր  ջուր, բերրի  հող, նավթ, ածուխ

3)  բույսեր, կենդանիներ, մետաղներ, օդ

      4)  մետաղներ, բնական  գազ, ածուխ, նավթ

4. Քանի՞  նյութ  է  ներկայացված  հետևյալ բառակապակցություններում.

ջրի  կաթիլ,  պղնձե  թաս,  ալյումինե կաթսա, ռետինե գնդակ, պղնձե  կուժ, սառցե  դղյակ.
1)  3                                         2)  6                                           3)  4                                        4)  5

5. Նշվածներից  ո՞ր  շարքում   են   գրված  միայն   օրգանական   նյութեր.

1)  ջուր, թթվածին, կավիճ, սպիրտ, ճարպ, քլոր

2)  կերակրի աղ, սպիտակուց, ճարպ, ազոտ, մեթան

           3)  սախարոզ, քացախաթթու, գլյուկոզ, սպիրտ, օսլա

4) սոդա, ջուր, ածխաթթու գազ, բենզոլ, ացետոն, օզոն

6. Ո՞ր  շարքում  են  գրված  միայն  պարզ  նյութեր.

1)  ջուր, ալմաստ, ամոնիակ, օքսիդ, աղ

2)  ծծումբ, ֆոսֆոր, սոդա, ազոտ, թթու, հիմք

         3)  թթվածին, ալմաստ,  օզոն, ֆուլերեն, ֆոսֆոր

4)  երկաթ,  ավազ,  դոլոմիտ, գրաֆիտ, մարմար

7. Քանի՞   քիմիական  տարր  է  առաջացնում հետևյալ  պարզ  նյութերը`   թթվածին,  կարբին, սև ֆոսֆոր, օզոն, ալմաստ, կարմիր  ֆոսֆոր, ֆուլերեն, գրաֆիտ, սպիտակ   ֆոսֆոր.
1)  6                                   2)  3                                 3)  4                                      4)  5

8. Քանի՞  բարդ  նյութ  է  գրված`  ջրածին,  թթու,  գլյուկոզ, ազոտ,  կաուչուկ,  հիմք, սախարոզ,  ալմաստ,  օսլա,  օքսիդ, երկաթ, ածխաթթու գազ,  աղ,  բութան, օզոն.

1) 5                                  2)   7                                 3)   9                                  4)   10

9. Ո՞ր շարքում  են  գրված  միայն  բարդ  նյութերի բանաձևեր.

1)   Al, HCl,  Cu, Na2SO4

2)   AgBr, H2, CaCO3, P4

3)  H2O, N2, MgO,  Ni,

4)  NaOH, CO2, NH3, CuSO4

1. Հաշվի՛ր վերջին շարքի բոլոր բարդ նյութերի Mr-ները:

Mr(NaOH)=Ar(Na)+Ar(O)+Ar(H)=23+16+1=40

Mr(CO2)=Ar(C)+2Ar(O)=12+32=44

Mr(NH3)=Ar(N)+3Ar(H)=14+3=17

Mr(CuSO4)=Ar(Cu)+Ar(S)+4Ar(O)=63,5+32+64=159,5

Առաջադրանք
1․ Վերհանե՛ք 1915թ․ ինքնապաշտպանական մարտերի արդյունքներն ու նշանակությունը։
Հայերը պաշտպանվում էին ցեղասպանությունից։
Ամենահայտնի պայքարներն էին՝ Վան, Մուսա Լեռ, Ուրֆա։
Շատ մարդիկ փրկվեցին։
Աշխարհը տեսավ, որ հայերը չեն հանձնվում ու պայքարում են։

2․ Ներկայացրե՛ք Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչմանը միտված առաջին քայլերը։
1915 թ․ Ֆրանսիան, Անգլիան ու Ռուսաստանը հայտարարեցին, որ Թուրքիան մարդասպանություն է անում։
Սփյուռքի հայերը սկսեցին պատմել աշխարհին տեղի ունեցածի մասին։
Սկսվեց պայքարը՝ ցեղասպանությունը ճանաչելու համար

Առաջադրանք
1․ Ե՞րբ և ո՞ր փաստաթղթով է տրվել ցեղասպանության իրավական ձևակերպումը։ Ըստ այդ փաստաթղթի՝ ո՞ր գործողություններն են որակվում որպես ցեղասպանություն։
1948 թ․, դեկտեմբերի 9-ին
ՄԱԿ-ի կոնվենցիայով՝ «Ցեղասպանության հանցագործությունը կանխելու և պատժելու մասին»։

Ցեղասպանություն է, երբ՝
Սպանում են ժողովրդի մի խմբի
Վնասում առողջությանը
Ստեղծում պայմաններ, որ նրանք մահանան
Կանխում երեխաների ծնունդը
Երեխաներին տալիս ուրիշ խմբերի

2․ Բացի հայերից, ուրիշ ի՞նչ ժողովուրդներ գիտեք, որոնց նկատմամբ երբևէ իրականացվել է ցեղասպանություն։
Եբրայներ (Հոլոքոստ) – Գերմանիա
Ռուանդայի թութսիներ – Աֆրիկա
Ցիգաններ – Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ
Բոսնիացիներ – Բոսնիա
Քրդեր – Իրաք

3․ Ձեր ընտանիքներում, զրուցելով ծնողների, տատիկ-պապիկների հետ, իրականացրե՛ք հետևյալ նախագծային աշխատանքները՝
ա/ Իմ պապերը՝ Առաջին աշխարհամարտի մասնակից
Իմ մեծ պապիկը մասնակցել է պատերազմին Կովկասում՝ ռուսական բանակում։

բ/ Իմ նախնիները՝ Հայոց ցեղասպանությունից մազապուրծ փրկվածներ
Իմ նախնիները փրկվել են ցեղասպանությունից և ապաստանել Արևելյան Հայաստանում։

Առաջադրանք
1․ Համառոտ նկարագրե՛ք Առաջին Աշխարհամարտի գլխավոր ճակատամարտերը։
Պատերազմը սկսվեց 1914-ին, ավարտվեց 1918-ին։
Գլխավոր ճակատները՝
Արևմտյան ճակատ՝ Ֆրանսիա ու Գերմանիա
Արևելյան ճակատ՝ Ռուսաստան ու Գերմանիա
Կովկասյան ճակատ՝ Ռուսաստան և հայերը ու Օսմանյան Թուրքիա

2․ Ներկայացրե՛ք Առաջին Աշխարհամարտի հետևանքները։
Զոհվեցին միլիոնավոր մարդիկ
Կործանվեցին կայսրություններ
Հայերի դեմ եղավ ցեղասպանություն (1915)
Ստեղծվեցին նոր պետություններ, այդ թվում՝ Հայաստանի Հանրապետությունը (1918)

3․ Թվարկե՛ք հայ կամավորական ջոկատները և նրանց հրամանատարական կազմը։
1-ին ջոկատ – Անդրանիկ Օզանյան
2-րդ ջոկատ – Դրո (Դրաստամատ Կանայան)
3-րդ ջոկատ – Համազասպ Սրվանձտյան
4-րդ ջոկատ – Քեռի (Արշակ Գավաֆյան)
5-րդ ջոկատ – Վարդան Բաստամյան
Այս ջոկատները կռվում էին թուրքերի դեմ՝ Հայաստանի ազատության համար։

1)Oxy հարթության վրա շրջանագիծը տրված է հետևյալ հավասարումով.

ա) x² +y² =36,

բ) (x — 3)² + (y — 5)² = 25

Ինչի՞ են հավասար շրջանագծի կենտրոնի կոորդինատները և շառավիղը:

(0;0)

R=6

(3;5)

R=5

2)Շրջանագիծը տրված է (x + 4)² + (y — 3)² = 2, 56 հավասարումով: Նշե՛ք, թե (-4, 4), (-2, 1), (-2, 3), (-5, 4) կետերից որոնք են ընկած`

ա) շրջանագծի վրա,

բ) տրված շրջանագծով եզերված շրջանի ներսում,

(-4;4)

(-5;4)

գ) տրված շրջանագծով եզերված շրջանից դուրս:

(-2; 1)

(-2; 3)

3)Գրե՛ք r շառավիղով և O կենտրոնով շրջանագծի հավասարումը, եթե`

ա) r = 1 Օ(0, -7),

x²+(y+7)²=1

բ) r = 5 O(1, -2)

(x-1)²+(y+2)²=25

գ) r = 0,5 Օ(-3, -7)

(x+3)²+(y+7)²=0.25

4)Գրե՛ք այն շրջանագծի հավասարումը, որի կենտրոնը կոորդինատների սկզբնակետն է, և որն անցնում է՝

ա) (1, 2)

1+4=5

x²+y²=5

բ) (-3, 5),

9+25=34

x²+y²=34

գ) (4, -3) կետով

16+9=25

x²+y²=25

5)Գրե՛ք M կենտրոնով և N կետով անցնող շրջանագծի հավասարումը, եթե՝

ա) M(−1, 2), N(0, 5),

(0+1)²+9=r²

r²=10

(x+1)+(y-2)²=10

բ) M(0, 3), N(-2, 6):

1)Գրե՛ք 7 շառավղով շրջանագծի հավասարումը, եթե դրա կենտրոնը կոորդինատների սկզբնակետն է:
x²+y²=7²=49

2)Գրեք A(-2; 3) կենտրոնով շրջանագծի հավասարումը, որն անցնում է B(1; 2) կետով:

(X-x0)²+(y-y0)²=R²

3)Գտե՛ք O(3;1) կենտրոնով և A (6; -3) կետով անցնող շրջանագծի շառավիղը:

(6-3)2+(-3-1)2=25

R=5

4)Ինչի՞ է հավասար (x — 11)2 + (y + 24)2 = 36 հավասարմամբ որոշվող շրջանագծի տրամագիծը:

12

5)Գրե՛ք A(2; — 1) կենտրոնով և R = 4 շառավղով շրջանագծի հավասարումը:

(x-2)2+(y+1)2=16

6)A(2; 3), B(3; 4), C(5; 0), D(-4; 5), E(-3; 4) կետերից որոնք են գտնվում x2+ y2 = 25 հավասարմամբ որոշվող շրջանագծի վրա:

3²+4²=9+16=25

5²+0²=25+0=25

-3²+4²=9+16=25

7)Գրե՛ք AB տրամագծով շրջանագծի հավասարումը, եթե A(3; 5), B(7; 3):

(7-5)2+(3-4)2=4+1=5