Day: 05.10.2023

Փշուր մը 

Մտի՛ր խորը,
Գտիր՝ նորը.
Վանե՛ հինը,
Բանե՛ մինը։

Ելավ շինական 

Ելավ շինական՝ ցանեց առավ
Բուռը լի ցորեն.
Անցավ դաշտեն ու ձորեն,
Բարձավ տասը լիր ցորեն։

Այն ի՞նչ ամպ էր 

Այն ի՞նչ ամպ էր՝ աղոտ-աղոտ ծռվեցավ,
Ու թուխ պատեց կապուտեց․
Այն սև ամպ էր՝ մաղոտ-մաղոտ ցրվեցավ,
Ու պուխ կապեց պատուտեց

Անմար սեր 

Քեզ չըսիրե՞լ,
Գեհեն կորել
Ու կըրակով հոգին փորել։

― Քեզի սիրել՝
Դըրախտ երթալ
Ու վարդերով քընանալ։

Կյանք

Շառա՜չ, շառա՜չ․․․
Սարեն հեղե՛ղ փրթավ,
Վազո՛ւմ է առաջ ու շեշտակի․
Հողեն ծառեր ծամելով,
Հողեն քարեր քամելով,
Գետը լցավ ու գալարեց,
Սիրտը խցավ ու պալարեց․
Ցելա՜վ, ցելա՜վ․․․
Ամպեն արե՛վն ելավ,
Նազում է կանաչ ու հեշտակի․
Սարի խոցին ժպտելով,
Ծառի ծոցին ծպտելով,
Պաղաղ գետին ջե՜ր բերելու,
Խավար սրտին սե՜ր մերելու։

Ըստ այս բանաստեղծությունների՝ գրի՛ր Կոմիտասի գրելաոճի մասին: Ի՞նչ առանձնահատկություններ ունեն Կոմիտասի ստեղծագործությունները:  (Ամենաքիչը վեցը նախադասություն):

Նրա բոլոր ստեղծագործություններում կա ամենաքիչը 2 նախադասություն որտեղ բառերի վերջավորությունները նման են: Նա ընտրում է այնպիսի բառեր որոնք մենք առօրյաում չենք օգտագործում կամ օգտագործում ենք շատ քիչ: Նա գրում է բնության մասին, բայց այդ բնությունով պատմում է կյանքի մասին: Նա բնությունը կապում է մարդկանց հետ:

Լրացուցիչ աշխատանք (տանը)

Կարդա՛ Աբրահամ Լինկոլնի նամակն իր տղայի ուսուցչին:

Ո՞վ է Աբրահամ Լինկոլնը. կարդա՛ տեղեկություններ:

Աբրահամ Լինքոլնը եղել է ԱՄՆ-ի նախագահ

Ներկայացրեք ձեր մտորումները՝ Ի՞նչ պետք է սովորեցնի ուսուցիչը: / 10 նախադասություն և ավել/։

Ուսուցիչը պետք է սովորեցնի թե որն է բարին, իսկ որը չարը: Ուսուցիչը պետք է սովորեցնի որպիսզի չկասկածես քո մտքերի վրա: Ուսուցիչը պետք է սովորեցնի ընկերասիրություն: Ուսուցիչը պետք է սովորեցնի, որ երբեք չհանձնվես: Ուսուցիչը պետք է սովորեցնի լինել խիզախ: Ուսուցիչը պետք է սովորեցնի այն ամեն լավը ինչը որ մարդուն պետք կգա կյանքում:

Այսօր մենք քիմիայի դասին կատարեցինք մի հետաքրքիր փորձ: Այդ փորձի համար մեզ անհրաժեշտ էին՝ ջուր, 2 հատ փորձանոթ, սպիրտայրոց և շտատիվ: Սկզբում մենք լցրեցինք փորձանոթի մեջ 2 մլ ջուր և դատարկեցինք մի ուրիշ փորձանոթի մեջ, հետո լցրեցինք 3 մլ ջուր և այլ նույնպես դատարկեցինք այդ փորձանոթի մեջ: Այդ ամենից հետո մենք ամրացրեցինք փորձանոթը շտատիվին և վառեցինք սպիրտայրոցը: Որոշ ժամանակ անց ջուրը սկսեց եռալ: Երբ այն սկսեց թափվել փորձանոթից մենք թասակի օգնությամբ անջատեցինք սպիրտայրոցը, և այդպես մեր փորձը հաջողվեց:

Ներկայումս ավելի քան 25 միլիոն նյութ է հայտնի։ Դրանք տարբերակելու համար օգտագործում ենք.  նյութերի ֆիզիկական, քիմիական հատկություններ:

Նյութերի ֆիզիկական հատկություններն են՝ ագրեգատային վիճակը (գազ, հեղուկ,պինդ), գույնը, հոտը, համը, խտությունը, ջերմահաղորդականությունը, էլեկտրահաղորդականությունը, հալման և եռման ջերմաստիճանները:

Նյութի քիմիական հարկություն ասելով՝ հասկանում են մեկ այլ նյութի հետ փոխազդելու կամ ինքնուրույն քայքայվելու ունակությունը:

Պատասխանի՛ր հարցին.

1…..Հետևյալ պնդումներից որոնք են վերաբերում նյութի՝ ա) ֆիզիկական, բ) քիմիական հատկություններին.

1) Ջրածնի և թթվածնի խառնուրդը պայթյունավտանգ է, կայծից բռնկվում է:

2) Ջրածինը 14,5 անգամ թեթև է օդից:

3) Քացախաթթուն, փոխազդելով նատրիումի հիդրօքսիդի հետ, առաջացնում է աղ:

4) Օզոնարարում թթվածինը փոխարկվում է օզոնի:

5) Օզոնին բնորոշ է սուր հոտը:

1, 3 և 4 պնդումները քիմիական հատկություններ են

2 և 5 պնդումները ֆիզիկական հատկություններ են

2…Գրի՛ր կերակրի աղի ֆիզիկական հատկությունները:

Կերակրի աղ

Հոտ ունի արտակարգ հոտ

Համ ունի արտակարգ համ

Փայլ չի փայլում

Գույն թափանցիկ, սպիտակ

Ագրեգատային վիճակ պինդ

Կարծրություն (ապակու համեմատ) քիչ

Լուծելիությունը ջրում լուծվում է

Խտություն (ջրի համեմատ) շատ

Հալման ջերմաստիճան 800ºC

Եռման ջերմաստիճան 1413ºC

Գործնական աշխատանք.

Նյութերի ֆիզիկական հատկությունները.

Նյութ

Ջուր

Շաքար

կաթ

կերոսին

երկաթ

______________

Հոտ

Փայլ

Գույն

Ագրեգատային վիճակ

Կարծրություն (ապակու համեմատ)

Լուծելիությունը ջրում

| Խտություն (ջրի համեմատ)

————————————-

Ջուր

Հոտ չունի հոտ

Փայլ չունի փայլ

Գույն թափանցիկ

Ագրեգատային վիճակ հեղուկ

Կարծրություն (ապակու համեմատ) չունի կարծրություն

Լուծելիությունը ջրում  չի լուծվում

| Խտություն (ջրի համեմատ) հավասար

Շաքար

Հոտ քաղցր

Փայլ չունի փայլ

Գույն սպիտակ

Ագրեգատային վիճակ պինդ

Կարծրություն (ապակու համեմատ) ցածր

Լուծելիությունը ջրում լուծվում է

| Խտություն (ջրի համեմատ) բարձր

Կաթ 

Հոտ ունի արտակարգ հոտ

Փայլ չունի փայլ

Գույն սպիտակ

Ագրեգատային վիճակ հեղուկ

Կարծրություն (ապակու համեմատ) չունի կարծրություն

Լուծելիությունը ջրում լուծվում է

| Խտություն (ջրի համեմատ) շատ

Կերոսին

Հոտ ունի արտակարգ թունավոր հոտ

Փայլ չունի փայլ

Գույն թափանցիկ դեղին

Ագրեգատային վիճակ հեղուկ

Կարծրություն (ապակու համեմատ) քիչ

Լուծելիությունը ջրում չի լուծվում

| Խտություն (ջրի համեմատ) քիչ

Երկաթ

Հոտ ունի արտակարգ հոտ

Փայլ ունի փայլ

Գույն արծաթագույն

Ագրեգատային վիճակ պինդ

Կարծրություն (ապակու համեմատ) շատ

Լուծելիությունը ջրում չի լուծվում

| Խտություն (ջրի համեմատ) շատ

Կարդա՛

Հիշի՛ր և սովորի՛ր

! Քիմիան գիտություն է նյութերի, դրանց բաղադրության, կառուցվածքի, հատկությունների եւ փոխարկումների մասին:

! Ֆիզիկական մարմինը դա ծավալ, զանգված ունեցող ցանկացած առարկա է:

Մարմինները լինում են կենդանի եւ անկենդան :

! Նյութն այն է, ինչից կազմված են ֆիզիկական մարմինները` մեզ շրջապատող առարկաները:

Նյութերը բաժանվում են երկու խմբի` օրգանական եւ անօրգանական:

Հարցեր ինքնաստուգման համար

1. Համապատասխանեցրո՛ւ մարմինները, նյութերը և թվարկի՛ր դրանց կիրառություններ.

երկաթե դարպաս, երկաթե գամ, ալյումինի փոշի, ածխածին, ալյումինաթիթեղ, մատիտի միջուկ, գրաֆիտ, ապակե բաժակ, երկաթ, ապակի։

Երկաթ-Երկաթե դարպաս, երկաթե գամ

Ալյումին-Ալյումինի փոշի, այլումինաթիթեղ

Ապակի-Ապակե բաժակ

Գրաֆիտ-Մատիտի միջուկ

2. Վերհիշիր, թե սենյակային ջերմաստիճանում որ նյութն է հեղուկ վիճակում

1) գրաֆիտ

2) սնդիկ

3) ազոտ

4) թթվածին

Պատասխանիր հարցերին

1. Հետևյալ գոյականներից ո՞րը ֆիզիկական մարմին չի բնորշում.

ա) կուժ

բ) բաժակ

գ) ստվեր

դ) մատանի

2. Հետևյալ առարկաներից ո՞րը չեն պատրաստում ապակուց և ինչո՞ւ.

գավաթ, փորձանոթ, բաժակ, խաղալու գունդ, ֆուտբոլի գնդակ։

Ֆուտբոլի գնդակը չի կարող ապակուց լինել որովհետև ոտքով հարվածելուց այն կփշրվի, իսկ խաղի գնդակը խաղի ընթացքում կփշրվի:

Պատասխանի՛ր հարցերին

• Նշել, թե որոնք են` ա) մարմիններ, բ) նյութեր Երկաթե գամ, ալյումինի փոշի, ալյումինե կաթսա, օդապարիկ, շաքարավազ, շաքարի բյուրեղ, էլեկտրական լամպ, մատիտ, ջրածին, ազոտ, ծծմբական թթու, կավե կուժ:

Երկաթե գամ, ալյումինե կաթսա, օդապարիկ, էլեկտրական լամպ,մատիտ, կավե կուժ, շաքարի բյուրեղ, ալյումինի փոշի:

Շաքարավազ, ջրածին, ազոտ, ծծմբական թթու:

• Ինչի՞ց են կազմված մարմինները: Ո՞րն է մարմնի և նյութի ամենաէական տարբերությունը:

Մարմինները կազմված են նյութերից:

• Լրացրե՛ք բաց թողած նյութերի անունները.
  ա) փայտե սեղան բ) երկաթե համակարգիչ գ) փայտե մատիտ դ) երկաթե դուռ

Հիշի՛ր և սովորի՛ր

! Քիմիան գիտություն է նյութերի, դրանց բաղադրության, կառուցվածքի, հատկությունների եւ փոխարկումների մասին:

! Ֆիզիկական մարմինը դա ծավալ, զանգված ունեցող ցանկացած առարկա է:

Մարմինները լինում են կենդանի եւ անկենդան :

! Նյութն այն է, ինչից կազմված են ֆիզիկական մարմինները` մեզ շրջապատող առարկաները:

Նյութերը բաժանվում են երկու խմբի` օրգանական եւ անօրգանական

1.Թվարկի՛ր բնության մեջ հանդիպող քեզ հայտնի 3 նյութ:

Փայտ, երկաթ, ոսկի

2.Թվարկի՛ր տանը, դպրոցում, տրանսպորտում, հանդիպող 3 նյութ:

ապակի, ռետին, կտոր

3• Թվարկի՛ր այդ նյութերի որոշ ֆիզիկական հատկություններ(համ, հոտ, գույն, ագրեգատային վիճակ, լուծելիություն)

4. Քո թվարկած նյութերից ընտրի՛ր մեկը, որը հանդիպում է բնության մեջ և կարող է ստեղծվել նաև մարդու ձեռքով: Համեմատի՛ր դրանք օրգանիզմի վրա թողած իրենց ազդեցությամբ:

Նոր թեմա էջ 8

Հարցեր.

• Անվանե՛ք որեւէ մարմին, որը կարելի է պատրաստել տարբեր նյութերից:

բաժակ, սեղան, քանոն

• Ապակուց պատրաստված բաժակը նյո՞ւթ է, թե՞ մարմին:

մարմին

• Հետեւյալ շարքից առանձնացրե՛ք մարմինների եւ նյութերի անունները՝
  ջերմաչափ, ջուր, պարաֆին, մոմ, պղինձ, մատանի, պոլիէթիլեն, ապարանջան, արծաթ, սեղան, փայտ, դանակ, երկաթ, ալյումին

երկաթ, ալյումին, արծաթ, պղինձ, պոլիէթիլեն, պարաֆին,փայտ

ջերմաչափ, ջուր, մոմ, մատանի, ապարանջան, սեղան, դանակ

• Լրացրե՛ք բաց թողած նյութերի անունները.
  ա) պղնձե լար բ) երկաթե պատառաքաղ գ) ռետինե գնդակ դ) կավե բաժակ ե) փայտե քանոն զ) ապակե սեղան

• Թվարկե՛ք ձեզ ծանոթ մի քանի նյութեր:

Փայտ, երկաթ, ոսկի, պղինձ, բրոնզ և այլ:

• Որո՞նք են բնական գիտությունները: Թվարկե՛ք դրանք:

Քիմիան, ֆիզիկան, կենսաբանությունը և այլ:

• Ի՞նչ է ուսումնասիրում քիմիա գիտությունը:

Այն ուսումնասիրում է նրանց կառուցվածքի, հատկությունների, բոխարկումների և բաղադրության մասին:

Առաջադրանքներ Գ. Մխիթարյանի մաս I գրքից էջ 29-30

Տարբերակ 1

I. Նկարում պատկերված չափագլանով կարելի է չափել 100մլ ծավալով հեղուկ։ Պատ.`2

II. Նկարում պատկերված չափագլանի մեկ բաժանման արժեքը կլինի 2մլ հեղուկ: Պատ.՝2

III. Նկարում պատկերված չափագլանի մեջ գտնվող հեղուկի ծավալը կլինի 76մլ: Պատ.՝4

Տարբերակ 2

I. Նկարում պատկերված չափագլանով կարելի է չափել 250մլ ծավալով հեղուկ։ Պատ.՝3

II. Նկարում պատկերված չափագլանի մեկ բաժանման արժեքը կլինի 5մլ հեղուկ: Պատ.՝1

III. Նկարում պատկերված չափագլանի մեջ գտնվող հեղուկի ծավալը կլինի 165մլ: Պատ.՝2

Տարբերակ 3

I. Նկարում պատկերված չափագլանով կարելի է չափել 100մլ ծավալով հեղուկ։ Պատ.՝2

II. Նկարում պատկերված չափագլանի մեկ բաժանման արժեքը կլինի 5մլ հեղուկ: Պատ.՝1

III. Նկարում պատկերված չափագլանի մեջ գտնվող հեղուկի ծավալը կլինի 60մլ: Պատ.՝1

Տարբերակ 4

I. Նկարում պատկերված չափագլանով կարելի է չափել 1000մլ ծավալով հեղուկ։ Պատ.՝1

II. Նկարում պատկերված չափագլանի մեկ բաժանման արժեքը կլինի 10մլ հեղուկ: Պատ.՝3

III. Նկարում պատկերված չափագլանի մեջ գտնվող հեղուկի ծավալը կլինի 940մլ: Պատ.՝3

Չափիչ սարքի սանդղակի ամենամեծ արժեքը կոչվում է սարքի չափման սահման։

Չափիչ սարքի սանդղակի բաժանման արժեքը որոշելու համար անհրաժեշտ է գտնել սանդղակի մոտակա այն երկու մոտիկ գծիկները որոնց կողքին մեծության թվային արժեքներ են գրված, այնուհետև մեծ արժեքից հանել փոքրը և ստացված թիվը բաժանել դրանց միջև բաժանումների արժեքները։ Մեծ թիվը նշանակենք a տառով փոքր թիվը նշանեկենք b տառով բաժանումների թիվը նշանակեն n տառով բաժանման արժեքը նշանակեն C տառով։ Բաժանման արժեքի բանաձևը կլինի a-b:n=c