Ո՞րն է տեսողության նշանակությունը:
Տեսողությունը մարդուն թույլ է տալիս ընկալել շրջապատող աշխարհը՝ տեսնել և ճանաչել իր միջավայրը: Դա կարևոր հմտություն է, որը օգնում է մեզ կողմնորոշվել, հասկանալ տարբեր իրեր, և մեր ճամփան հայտնաբերել: Տեսողությունը նաև պաշտպանական դեր ունի՝ թույլ է տալիս նկատել վտանգները և խուսափել վնասվածքներից:

Որո՞նք են աչքի օժանդակ հարմարանքները:
Աչքի օժանդակ հարմարանքներն են՝ հոնքերը, թարթիչները և կոպերը: Հոնքերը պաշտպանում են աչքերը արտահայտիչ թացությունից և այլ արտասովոր նյութերից, թարթիչները պաշտպանում են փոշուց ու մրուրից, իսկ կոպերը պաշտպանում են աչքը վնասվածքներից և կանխում են աչքի չորացումը:

Ի՞նչպես է փոխվում բբի մեծությունը՝ կախված լուսավորությունից:
Բբի (աչքի բուբոն) մեծությունը կարող է փոփոխվել՝ կախված լույսի քանակից: Ուժեղ լուսավորության դեպքում բբի չափը նեղանում է, իսկ մթնշաղի պայմաններում՝ լայնանում, որպեսզի կարողանա ավելի շատ լույս ընդունել և աչքի ցանցաթաղանթը գրգռել:

Որտե՞ղ են տեղավորված տեսողական ընկալիչները:
Տեսողական ընկալիչները տեղավորված են ցանցաթաղանթում: Ցանցաթաղանթը ունի երկու տեսողական ընկալիչներ՝ ցուպիկները և սրվակիկները, որոնք պատասխանատու են լույսի և գույնի տարբերակման համար:

Ո՞րն է սրվակիկների և ցուպիկների դերը:
Սրվակիկները թույլ են տալիս տեսնել գույները, հատկապես վառ լուսավորության պայմաններում, իսկ ցուպիկները ավելի զգայուն են մթնշաղի համար, բայց դրանք չեն կարող տարբերակել գույները: Ցուպիկները օժտված են բարձր լուսագայությամբ և կարևոր դեր ունեն մթության մեջ տեսնելու համար:

Ի՞նչ է կարճատեսությունը, և ինչպե՞ս կարելի է կանխել այն:
Կարճատեսությունը այն վիճակն է, երբ աչքի կիզակետը չի կարող ճիշտ ընկնել ցանցաթաղանթի վրա, արդյունքում մոտակա առարկաները տեսանելի են, բայց հեռավորները՝ մթագնված: Կարճատեսությունը կանխելու համար կարևոր է աչքերի ճիշտ խնամքը, հաճախակի ստուգումներ անցկացնել աչքի մոտեցող խնդիրների համար և կոտրակող սովորություններ չթողնել:

Արժեքը մի բան է, որը մենք կարևորում ենք և որը համարում ենք լավ կամ ցանկալի: Արժեքները ձևավորում են մեր մոտեցումները, վարվելակերպը և որոշումները կյանքի տարբեր իրավիճակներում:

Մարդը որպես արժեք՝ դա նշանակում է, որ յուրաքանչյուր անձ ունի անկրկնելի արժեք՝ անկախ նրանից, թե նա ինչպե՞ս է ապրում կամ ինչ նվաճումներ ունի: Մարդու արժեքը ոչ թե նրա ունեցածը կամ տեղը հասարակությունում է, այլ նրա գոյությունը, նրա արժանապատվությունը:

Կարևոր արժեքներ կարող են լինել՝

1. Սեր՝ որը հիմք է բոլոր հարաբերությունների համար:
2. Արդարություն՝ ամենակարևորն է հավասար հնարավորությունները և խտրականության բացակայությունը:
3. Հարգանք՝ երբ ընդունում ենք ուրիշների կարծիքները և իրավունքները:
4. Ազատություն՝ երբ մարդիկ ազատ են իրենց ընտրությունները կատարելու մեջ:
5. Հոգատարություն՝ մոտեցում, որը ցույց է տալիս, որ մենք հետաքրքրված ենք մյուսների բարեկեցությամբ:

Արժեքների գնահատման համար անհրաժեշտ է որոշակի կենսափորձ ու գիտելիքներ, քանի որ դրանց նշանակությունը հաճախ բացատրվում է միայն այն ժամանակ, երբ մենք ապրում ենք նման փորձառություններ կամ հանդիպում ենք դժվարությունների: Մարդը հաճախ հասկանում է, թե ինչ է նշանակում արդարությունը կամ հարգանքը, երբ ինքն անձամբ ապրում է այդ արժեքների ներքո։

Արժեքներ, որոնք չեն կորցնի իրենց նշանակությունը.

• Սեր՝ միշտ կարևոր կլինի, քանի որ մարդկանց միջև կապեր առանց սիրո չեն լինում:
• Արդարություն՝ անշրջելի է ցանկացած ժամանակ ու տեղում:
• Հարգանք՝ այն արժեք է, որը միշտ պետք է պահպանվի:
• Ազատություն՝ մարդու իրավունքների և անձնական ընտրության կարևորությունն է:
• Խաղաղություն՝ առանց դրա չի լինի կայուն հասարակություն:

Այս արժեքները մշտապես կարևոր են, քանի որ դրանք հիմք են հանդիսանում մեր հասարակության ու մեր անձնական կյանքը ճիշտ և բարեխիղճ կազմակերպելու համար:

Շրջանագիծ կոչվում է երկրաչափական այն պատկերը, որը կազմված է հարթության բոլոր այն կետերից, որոնք գտնվում են տրված կետից տրված հեռավորության վրա:   

Այդ կետը կոչվում է շրջանագծի կենտրոն, իսկ տրված հեռավորությունը՝ շրջանագծի շառավիղ:

Շառավիղը հատված է, որը միացնում է շրջանագծի կենտրոնը շրջանագծի ցանկացած կետի հետ: Սահմանումից հետևում է, որ կարելի է տանել անվերջ թվով շառավիղներ, և դրանք բոլորը կունենան միևնույն երկարությունը:

Շրջանագծի երկու կետեր միացնող հատվածը կոչվում է լար:

Եթե լարը անցնում է շրջանագծի կենտրոնով, ապա այն կոչվում է շրջանագծի տրամագիծ:

Տրամագիծն ամենաերկար լարն է:

Շրջանագծում կարելի է տանել նաև անվերջ թվով տրամագծեր:

Շրջանագծի ցանկացած երկու կետեր շրջանագիծը տրոհում են երկու մասի, որոնցից յուրաքանչյուրը կոչվում է շրջանագծի աղեղ:

Եթե շրջանագծի վրա նշենք երկու կետ, ապա առաջանում են երկու աղեղներ: Այդ պատճառով աղեղի նշանակման համար օգտագործում են լատիներեն երեք տառ, որոնք կարող են լինել ինչպես մեծատառեր, այնպես էլ՝ փոքրատառեր:  

Վերևի նկարում կարող ենք նշել BDH, ACG և մյուս աղեղները:

Ներքևի նկարում գծված են AxB և AyB աղեղները:

Լարի միջնակետով անցնող շառավիղը

1.Լարի միջնակետով անցնող շառավիղը ուղղահայաց է այդ լարին։

2․Լարը հատող և նրան ուղղահայաց շառավիղն անցնում է այդ լարի միջնակետով։

Առաջադրանքներ․

1)Հաշվիր CA -ն, եթե CD=8 սմ և ∢AOD=120°

2)Տրված են շրջանագիծ և մի քանի հատվածներ: Որո՞նք են դրանցից հանդիսանում շառավիղներ, լարեր և տրամագծեր:

3) Ընտրիր շրջանագծի լարը:

Կարող են լինել մի քանի ճիշտ պատասխաններ:

4) Ո՞ր հատվածներն են հանդիսանում շրջանագծի տրամագիծ:

5) Տրված է՝ MN=7սմ, ∢ONM=60°։Գտիր՝ KN-ը։

6)ABCD զուգահեռագծի B  գագաթից АD կողմին տարված է  BH բարձրությունը, որ AB կողմի հետ կազմում է 40 աստիճանի անկյուն։ Գտեք զուգահեռագծի բոլոր անկյունները։

7)Զուգահեռագծի պարագիծը 100սմ է:Նրա կողմերից մեկը մյուսից մեծ է 10սմ-ով: Գտեք զուգահեռագծի կողմերը:

Միևնույն հայտարարով A/B և C/B հանրահաշվական կոտորակները գումարում և հանում են հետևյալ կանոնով՝

Իսկ եթե կոտորակները ունեն տարբեր հայտարարներ, ապա նախ դրանք բերում ենք ընդհանուր հայտարարի, նոր գումարում կամ հանում ըստ (1) և (2) կանոնների:

A/B և C/D հանրահաշվական կոտորակների բազմապատկումն ու բաժանումը կատարում են հետևյալ կանոնով՝

Առաջադրանքներ․

1)Կատարեք գործողությունները․

ա)x+y/3
բ)a-b/7
գ)2x-3y/5
դ)5m+3n/4
ե)x+3x/4=4x/4=x
զ)7a-3a/8=4a/8=a/2

2)Կատարեք գործողությունները․

ա)x-1+1/2-2=x/2
բ)2a-1+a/3=3a-1/3
գ)a+b+a/5=2a+b/5
դ)y-x+y/7=2y-x/7
ե)2+x+2x-8/3=3x-6/3
զ)2a/8 — a+1/8=a+1/8

3)Կատարեք գործողությունները․

ա)(x+1/x-1) — (2x/x-1)=x+1-2x/x-1=-1-x/x-1=-1
բ)(1/x-y) — (-1/x-y)=1+1/x-y=2x-y
գ)(2a/a-b) — (-3a/a-b)=5a/a-b
դ)4a-1+m-4/n-m=5(m-1)/n-m
ե)2p+q+p+3q/p+2q=3p+4q/p-2q
զ)8a+b+2a-3b=10a-2b/1-a

Լրացուցիչ աշխատանք (տանը)․

1)Կատարեք գործողությունները․

ա)1+2/a=3/a
բ)a+3/x
գ)a-2a/b=-a/b
դ)3x²+2x²/a=5x²/a
ե)x+4+2x/a=3x+4/a
զ)x+1-x-3/x=-1/x

2)Կատարեք գործողությունները․

ա)8/a+b
բ)(2/x-1) — (-(1/x-1) ) =3/x-1
գ)6/a+b
դ)2(m-1)m-n
ե)-x-9/x-3
զ)8(p-1)/p+1

Կրկնե՛ք կրճատ բազմապատկման բանաձևերը․

(a + b)² = a² + 2ab + b²
(a — b)² = a² — 2ab + b²

a² — b² = (a — b) (a + b)

a³ + b³ = (a + b) (a² — ab + b²)
a³ — b³ = (a — b) (a² + ab + b²)

(a + b)³ = a³ + 3a²b + 3ab² + b³
(a — b)³ = a³ — 3a²b + 3ab² — b³

Առաջադրանքներ․

Կրճատե՛ք կոտորակները․

ա)(a+b)(a-b)/a+b=a-b
բ)x-1/(x+1)(x-1)=1/x+1
գ)(m-n)(m+n)/2(m+n)=m-n/2
դ)x(m+n)/(m-n)(m+n)x/m-n
ե)(x-1)²/(x-1)(x+1)=x-1/x+1
զ)(a+1)(a-1)/(a+b)1=a-1/a+b
է)(n+m)(n-m)/(n-m)²=n+m/n-m
ը)p(1-p)/(p-1)(p+1)=p/p+1
թ)x(x+1)/x(x²-1)=x(x+1)/x(x-1)(x+1)=x/x(x-1)=1/x-1
ժ)a²(a-2)/(2-a)(2+a=a2/2+a

Լրացուցիչ աշխատանք (տանը).

Կրճատե՛ք կոտորակները․

ա)3(m-n)/(m²-n)(m²+mn+n²)=3/m²+mn+n²
բ)(1-a)(1+a+a²)/1+a+a²=1-a
գ)(x-y)(x²+xy+y²)/(x-y)(x+y)=x²+xy+y²)/x+y
դ)2(p²-p+1)/(p+1)(p²-p+1)=2/p+1
ե)(a-2)²/(a-2)(a+2)=a-2/a+2
զ)3(x+y)²/12(y-x)(y+x)=x+y/4(x-y)
է)(m-n)(m+n)/(m-n)(m²+mn+n²)=m+n/m2+mn+n2
ը)2(p-q)(p²+pq+q²)/4(q-p)(q+p)=p²+pq+q²/2(q+p)
թ)6(a-b)(a+b)/3(a+b)(a²-ab+b²)=2(a-b)/a²-ab+b
ժ)(x-y)(x²+y+y²)(x+y)/(x-y)(x+y)=x²+xy+y²

19.11.2024
Աշխատանք դասարանում 

Խմբային նախագիծ 

• Մխիթարյան միաբանություն

Մխիթարյան միաբանություն (Մխիթարյաններ), հայ կրոնական և մշակութային կազմակերպություն, հայ կաթոլիկ եկեղեցու բենեդիկտյան վանականների միաբանություն։ Հիմնադրվել է 1717 թվականին սեպտեմբերի 8-ին, Վենետիկում՝ վանահայր Մխիթար Սեբաստացու կողմից։ Միաբանությունն իր գործունեության ընթացքում հրատարակել է բազմաթիվ հայագիտական-բանասիրական, կրոնական և գիտական այլ աշխատություններ։ Մխիթարի և նրա առաջին աշակերտների հավատամքն էր. «ազգը չզոհել կրոնին և կրոնը՝ ազգությանը»։

• Մխիթար Սեբաստացու գործունեությունը

Մխիթար Սեբաստացին (1676-1749) հայ բանաստեղծ, գիտնական, և եկեղեցական գործիչ էր։ Նա հիմնադրեց Մխիթարյան միաբանությունը, որը հայկական կաթոլիկ եկեղեցու մշակութային և կրթական շարժման կենտրոնն էր։ Մխիթարյան միաբանության նպատակն էր պահպանել և զարգացնել հայոց լեզուն, մշակույթն ու գրականությունը՝ միաժամանակ նպաստելով քրիստոնեական արժեքների տարածմանը։ Մխիթար Սեբաստացին հատկապես կարևոր դեր խաղաց հայկական գրականության վերածննդի գործում՝ տպագրելով հայերեն դասագրքեր և գրական ստեղծագործություններ։

• Մխիթար Սեբաստացու ստեղծագործությունները

Մխիթար Սեբաստացին հեղինակել է մի շարք կրոնական, գիտական և կրթական աշխատություններ։ Նրա գլխավոր աշխատություններից են՝

• «Մատյան խոստմնաբանական»՝ որը կրոնական և բարոյախրատական բնույթի աշխատություն է։

• Քերականական և լեզվաբանական աշխատություններ՝ Սեբաստացին մշակեց և պարզեցրեց հայոց լեզվի քերականությունը՝ նպատակ ունենալով այն հասկանալի դարձնել բոլոր հայերի համար։

• Բառարաններ և թարգմանություններ՝ Մխիթար Սեբաստացին աշխատել է նաև բառարանների և պատմական աղբյուրների թարգմանության վրա՝ խթանելով հայագիտության զարգացումը։

• ,,Մխիթար Սեբաստացի,, կրթահամալիր

«Մխիթար Սեբաստացի» կրթահամալիրը գտնվում է Հայաստանում և հանդիսանում է կրթական նորարարական հաստատություն։ Այն կրում է Մխիթար Սեբաստացու անունը՝ ի պատիվ նրա կրթական և մշակութային ժառանգության։ Կրթահամալիրի նպատակն է ապահովել բազմակողմանի կրթություն՝ խթանելով ստեղծագործական և քննադատական մտածողությունը։ Այն ներառում է մանկապարտեզից մինչև ավագ դպրոց, ինչպես նաև ծրագրեր՝ ուղղված ուսուցման ինտերակտիվ մեթոդների կիրառմանը, շրջակա միջավայրի պահպանությանը և համաշխարհային մշակույթների ճանաչմանը։

• Խաղ-վիկտորինայի պատրաստում

Տնային

Սովորել

1. Տրված նյութերի շարքից ընտրե՛ք հիմքերը և անվանե՛ք. NaOH, HCI, Fe (OH) 2 , H2SO4, Ba (OH) 2 , Na2CO3, H2SiO3, SO2
NaOH (Նատրիումի հիդրօքսիդ) — սա մի ուժեղ հիմք է, որը ջրում լուծվելու դեպքում առաջացնում է հիդրօքսիդային իոններ (OH⁻):
Fe(OH)₂ (Արիստադեմի երկաթի (II) հիդրօքսիդ) — սա նույնպես հիմք է, քանի որ պարունակում է OH⁻ իոններ:
Ba(OH)₂ (Բարիոնի հիդրօքսիդ) — սա ևս ուժեղ հիմք է։

2.Անվանե՛ք այն հիմքերը, որոնք առօրյայից հայտնի են ձեզ:
Նատրիումի հիդրօքսիդ (NaOH)
Կալիումի հիդրօքսիդ (KOH)
Ամոնիակի լուծույթ (NH₃)

Դասարանական.

1.Կազմե՛ք հետևյալ օքսիդներին համապատասխան հիդրօքսիդների բանաձևերը, և անվանե՛ք. ա) լիթիումի օքսիդ դ) նատրիումի օքսիդ բ) ծծմբի(IV) օքսիդ ե) բարիումի օքսիդ գ) երկաթի(II) օքսիդ զ) ֆոսֆորի(V) օքսիդ 
ա) լիթիումի օքսիդ(Li²O)-LiOH
դ) նատրիումի օքսիդ-Na₂O
ե) բարիումի օքսիդ-BaOH₂
գ) երկաթի(II) օքսիդ-FeOH₂

2.Տրված են հետևյալ սխեմաները՝

C- >CO₂ ->H₂CO₃
1.C+O₂=CO₂
2.CO₂+H₂O=H₂CO₃

S->SO₂->SO₃->H₂SO₄
1.S+O₂=SO₂
2.SO₂+O₂=SO₃
3.SO₃+H₂O

Գրե՛ք իրագործվող ռեակցիաների հավասարումները:

3.Ո՞ր շարքում   է  գրված  ֆոսֆոր, թթվածին, ածխածին, երկաթ և ազոտ   քիմիական        

տարրերի նշանները: Նշիր դրանց Ar-ները
      1) F, C, P, Si, Na
     2)  O, C, Li, K, Ba
     3)  P=31, O=16, C=12, Fe=56, N=14
     4)  K, Na, P, Fe, C

Աղեր (էջ 170)