Month: Ապրիլ 2025

Նապոլեոնի դարաշրջանը (1799–1815) համարվում է Եվրոպայի պատմության ամենահետաքրքիր և ազդեցիկ շրջաններից մեկը։ Նապոլեոն Բոնապարտը, ով սկսեց որպես ֆրանսիական բանակի գեներալ, դարձավ Ֆրանսիայի կայսր և իր ռազմական և քաղաքական գործունեությամբ ձևավորեց Եվրոպայի քաղաքական քարտեզը։​

---

Նապոլեոնի դարաշրջանի հիմնական իրադարձությունները

1. Կոնսուլություն (1799–1804)

1799 թվականին Նապոլեոնը պետական հեղաշրջմամբ իշխանության եկավ Ֆրանսիայում։ Նա հաստատեց կոնսուլություն՝ երեք կոնսուլների համակարգ, որտեղ Նապոլեոնը դարձավ առաջին կոնսուլ։ Այս փուլում նա իրականացրեց մի շարք բարեփոխումներ՝ սահմանադրություն, հարկային համակարգ, կրթություն և այլն։​

2. Կայսրություն (1804–1814)

1804 թվականին Նապոլեոնը հռչակվեց Ֆրանսիայի կայսր։ Նա շարունակեց իր ռազմական արշավները Եվրոպայում՝ ստեղծելով «Մեծ Ֆրանսիական կայսրությունը»։ Սակայն 1812 թվականին Ռուսաստանի դեմ արշավանքը ավարտվեց պարտությամբ, ինչը ազդեց նրա կայսրության անկման վրա։​

3. «100 օր» և Վաթեռլոուի ճակատամարտ (1815)

1814 թվականին Նապոլեոնը աքսորվեց Էլբա կղզի։ Սակայն 1815 թվականին նա վերադարձավ Ֆրանսիա՝ սկսելով «100 օր» շրջանը։ Հունիսի 18-ին Բելգիայում տեղի ունեցած Վաթեռլոուի ճակատամարտում նա պարտվեց դաշնակիցների բանակին՝ նշանակելով իր իշխանության վերջը։​

Նապոլեոնի պատերազմների քարտեզ

Նապոլեոնի պատերազմները ընդգրկում էին բազմաթիվ ճակատամարտեր Եվրոպայում։ Ահա մի քանի հիմնական ճակատամարտեր՝​

Ավստերլիցի ճակատամարտ (1805) – Ֆրանսիայի հաղթանակ Ավստրիայի և Ռուսաստանի դեմ։​

Յենայի ճակատամարտ (1806) – Ֆրանսիայի հաղթանակ Պրուսիայի դեմ։​

Լայպցիգի ճակատամարտ (1813) – Դաշնակիցների հաղթանակ Ֆրանսիայի դեմ՝ «Ազգերի ճակատամարտ»։​

Վաթեռլոուի ճակատամարտ (1815) – Նապոլեոնի վերջնական պարտությունը։​

Առաջադրանք 1

1877-1878 թթ. ռուս-թուրքական պատերազմի ընթացքը

1877 թվականի ապրիլի 12-ին Ռուսաստանը պատերազմ հայտարարեց Օսմանյան կայսրությանը՝ նպատակ ունենալով վերականգնել կորցրած հեղինակությունը և տիրապետել Բալկաններին ու Արևմտյան Հայաստանին։ Ռազմական գործողությունները ընթանում էին Բալկաններում և Կովկասում։ Կովկասյան ճակատում ռուսական զորքերը հարձակման անցան մի քանի ուղղություններով։ Նրանց գլխավոր հարվածող ուժը 52 հազարանոց Կովկասյան կորպուսն էր, որի հրամանատարն էր հայազգի նշանավոր զորավար Միխայիլ Լոռիս-Մելիքովը։ Ճակատի ձախ թևում կռվող Երևանյան ջոկատի հրամանատարը գեներալ Արշակ Տեր-Ղուկասովն էր։ Նրա զորաջոկատը, անցնելով Արարատ լեռը Հայկական պարից բաժանող լեռնանցքով, պատերազմի առաջին ամսին գրավեց Բայազետի ու Ալաշկերտի գավառները։ Մայիսին ռուսները գրոհով վերցրին Արդահանը։ Սակայն ճակատի աջ թևում ռուսական ուժերի կրած անհաջողությունից հետո Տեր-Ղուկասովի զորաջոկատը, հայտնվելով շրջապատման վտանգի մեջ, ընդհանուր հրամանատարությունից նահանջի հրաման ստացավ։ Փորձառու հայ զորահրամանատարն այդ նահանջը կատարեց մեծ վարպետությամբ։

Հայկական հարցի և Արևելյան հարցի սահմանումը

Հայկական հարց – Հայաստանի ազատագրման, Հայկական լեռնաշխարհում անկախ հայկական պետականության վերականգնման, հայ ժողովրդի ազգային-ազատագրական պայքարի և համախմբման հիմնահարցերի ամբողջությունն է։
Արևելյան հարց – Եվրոպական դիվանագիտության մեջ հիմնախնդիրների ամբողջություն էր՝ Օսմանյան կայսրության և նրա հպատակ ժողովուրդների ազատագրման, պատմական ճակատագրի, ինչպես նաև մեծ տերությունների գաղութային քաղաքականության վերաբերյալ։

Հայկական հարցը Սան-Ստեֆանոյի պայմանագրում և Բեռլինի կոնգրեսում

Սան-Ստեֆանոյի պայմանագրով Օսմանյան կայսրությունը պարտավորվում էր Արևմտյան Հայաստանում բարեփոխումներ կատարել, իսկ ռուսական զորքերը 6 ամիս պետք է մնային Հայաստանում՝ մինչև բարեփոխումների իրականացումը։ Արևմտյան Հայաստանի մի զգալի հատված անցնում էր ռուսական տիրապետության տակ։ Նոր ժամանակներում միջազգային փաստաթղթի մեջ թուրքական տիրապետության տակ գտնվող հայկական հողերը անվանվում էին Հայաստան։

Բեռլինի կոնգրեսի մասնակիցները դեմ էին գնացել Ռուսաստանին՝ պաշտպանելով Թուրքիային։ Բեռլինի վեհաժողովը շրջադարձային եղավ Հայկական հարցի պատմության մեջ և խթանեց հայ ազգային-ազատագրական շարժումը Թուրքիայում։ Բեռլինի կոնգրեսի 61-րդ հոդվածը վերաբերվում է հայերին, ըստ որի Թուրքիան պարտավոր է բարեփոխումներ իրականացնել հայկական տարածքներում՝ ապահովելով նրանց անվտանգությունը։

Հայկական հարցի լուծման իմ տարբերակը

Իմ կարծիքով, Հայկական հարցի լուծումը պետք է հիմնված լինի խաղաղության, համագործակցության և մարդու իրավունքների հարգման վրա։ Հայաստանը պետք է ունենա ինքնիշխանություն և պաշտպանված լինի միջազգային իրավունքի շրջանակներում։ Միջազգային հանրությունը պետք է աջակցի Հայաստանի զարգացմանը և ապահովի նրա անվտանգությունը։

Մկրտիչ Խրիմյան. Երկաթե և թղթե շերեփը

Մկրտիչ Խրիմյանը Բեռլինի կոնգրեսից հետո շատ պատկերավոր ներկայացրել է հայ պատվիրականության անհաջողության պատճառը՝ «Գնացի Եվրոպա՝ ձեզ ազատություն բերելու և ի՞նչ տեսա այնտեղ. Բեռլինում պղնձե կաթսա էր դրված մեջը լիքը հարիսա։ Գալիս էին զանազան ազգերի պատվիրականներ երկաթե շերեփներով և հարիսայից վերցնում ու գնում… Մի աղեսաթուղթ ունեի ձեռքիս, այն թրջվեց և հարիսայի մեջ մնաց, ուստի և եկած եմ այսպես դատարկաձեռն, շերեփների մասին մտածե՛ք։»

---

Առաջադրանք 2

Արևմտյան Հայաստանը XVIII դար – XIX դարի սահմանագծին

Մեկնաբառով քարտեզը

Վիճարկվող տարածքներ՝ Պարսկաստանը, Օսմանյան կայսրությունը և Ռուսական կայսրությունը վիճարկում էին Արևմտյան Հայաստանի տարածքները՝ հատկապես Կարսը, Ալաշկերտը, Բայազետը և հարակից շրջանները։

Դրական հետևանքներ հայության համար՝ ռուսական զորքերի ներկայությունը որոշակիորեն ապահովում էր հայ բնակչության անվտանգությունը թուրքական բռնաճնշումների դեմ։

Բացասական հետևանքներ հայության համար՝ ռուսական տիրապետությունը հաճախ չէր ապահովում հայերի լիարժեք իրավունքները, իսկ թուրքական վարչակարգը շարունակում էր ճնշումները։

Առաջադրանք 1

ՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ ԵՎ ԱՌՕՐՅԱ ԿՅԱՆՔԸ (XVIII-XIX ԴԱՐԻ ԱՌԱՋԻՆ ԿԵՍ),/պատմել էջ 88-94, հարցերին պատասխանել/

Առաջադրանք 2

Ամփոփում/ Էջ 96-97- գրավոր

Առաջադրանք 1: ՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ ԵՎ ԱՌՕՐՅԱ ԿՅԱՆՔԸ (XVIII-XIX ԴԱՐԻ ԱՌԱՋԻՆ ԿԵՍ)

XVIII-XIX դարերում մշակույթն ու առօրյա կյանքը շատ փոփոխություններ ապրեցին՝ կապված լուսավորության դարաշրջանի և սոցիալական, տնտեսական վերափոխումների հետ:

Մշակույթ

Լուսավորություն: XVIII դարի ընթացքում սկսվեց մտքի շարժում։ Մշակույթի մեջ կար հատուկ ուշադրություն կցված դեպի մարդը, նրա իրավունքները և մտածելու ազատությունը: Այն նշանավորվեց մեծ թվով փիլիսոփաներով՝ Վոլտեր, Մոնտեսքյո, ով հետագայում ազդեց հեղափոխական գաղափարների վրա:

Գրականություն և արվեստ: Գրականությունը սկսեց մոտենալ հանրությանը, ժողովրդին՝ երբեմն քննադատելով իշխանություններին և կրոնին: Արվեստը նույնպես վերափոխվեց՝ փառաբանելով մարդկային պատկերը և նրա բնական գեղեցկությունը:

Առորյա կյանք

XVIII դարի հասարակությունները անցնում էին առաջին և երկրորդ արդյունաբերական հեղափոխությունները: Շատ մարդիկ սկսեցին տեղափոխվել քաղաքներ, որտեղ աշխատում էին արդյունաբերություններում:

Գյուղական հասարակությունները դեռ պահպանում էին ավանդական կենսակերպը, մինչդեռ քաղաքներում զարգանում էին նոր տեսակի ժամանցներ՝ թատրոններ, սրճարաններ, սրահներ:

Քաղաքներում շատ փոփոխություններ եղան՝ կապված հանրային առողջության և կրթության բարեփոխումների հետ:

Առաջադրանք 2 Ամփոփում/ Էջ 96-97- գրավոր

Այս էջերում կարող է խոսք լինել XVIII-XIX դարերի հասարակական, քաղաքական ու մշակութային փոփոխությունների մասին՝ ինչպես նաև լուսավորության դարաշրջանի ազդեցության մասին:

1. Սոցիալական փոփոխություններ: Սոցիալական կարգի վերափոխումը, նոր դասակարգերի՝ միջին դասի առաջացումը, հին ֆեոդալիզմի վերացման գործընթացը, որը ուղեկցվում էր հեղափոխություններով։
2. Բարեփոխումներ: Արդյունաբերական հեղափոխությունը մեծ ազդեցություն ունեցավ հասարակության տարբեր ոլորտներում՝ տնտեսական, հասարակական և քաղաքական։ Նոր տեխնոլոգիաների ներդրումը վերափոխեց աշխատուժը և արդյունաբերության կազմակերպումը։
3. Քաղաքական գործընթացներ: XVIII դարում տեղի ունեցան կարևոր հեղափոխություններ՝ Ֆրանսիայում (1789), Ամերիկայում (1776), որոնք ազդեցին այնպիսի հարցերի վրա, ինչպես ժողովրդավարություն, անձնական իրավունքներ, կառավարում:
4. Մշակույթի ու գիտության զարգացմանը նպաստող բարեփոխումներ: Հետագայում կրթությունը սկսեց դառնալ ավելի մատչելի լայն հանրության համար, թատրոնները, գրականությունն ու արվեստը սկսեցին առավել ժողովրդական դառնալ:

1. Քարտեզի վրա նշել Իրանի հարևան պետությունները և ափերը ողողող ջրային ավազանները:
   
   Իրանի հարևան պետություններն են․
   Հյուսիսում՝ Հայաստան, Ադրբեջան, Թուրքմենստան
   Արևմուտքում՝ Թուրքիա, Իրաք
   Արևելքում՝ Աֆղանստան, Պակիստան
   Իրանի ափերը ողողող ջրային ավազաններն են․
   Հյուսիսում՝ Կասպյան ծով
   Հարավում՝ Օմանի ծոց և Պարսից ծոց
   
2. Բնութագրեք Իրանյի աշխարհագրական դիրքը:
   Իրանը գտնվում է Ասիայի հարավարևմտյան մասում, ռազմավարական շատ կարևոր դիրքում։ Այն մի կողմից մոտ է Մերձավոր Արևելքին, մյուս կողմից՝ Կենտրոնական Ասիային։ Իրանը գտնվում է խաչմերուկում Եվրոպայի, Ասիայի և Աֆրիկայի միջև, և դրա տարածքով անցնում են բազմաթիվ առևտրային ու էներգետիկ ճանապարհներ։ Իրանը նաև մուտք ունի երկու կարևոր ջրային ավազան՝ Կասպյան ծով և Պարսից ծոց։
   
3. Ի՞նչ դեր ունի Իրանը հվ-արմ Ասիայում:
   Իրանը կարևոր ռազմավարական, տնտեսական և էներգետիկ դեր ունի Հարավ-Արևմտյան Ասիայում։ Այն հանդիսանում է նավթային և գազային հզոր ռեսուրսներ ունեցող պետություն։ Իրանը նաև կարևոր միջանցք է տրանսպորտային և առևտրային կապերի համար՝ միացնելով Ասիան Մերձավոր Արևելքի և Կովկասի տարածաշրջաններին։ Բացի այդ, Իրանը մեծ ազդեցություն ունի տարածաշրջանային քաղաքականության և անվտանգության վրա։
   
4. Որո՞նք են Իրանի զարգացման նախադրյալները:
   Իրանի զարգացման հիմնական նախադրյալներն են․
   Բնական ռեսուրսներ՝ հատկապես նավթ և բնական գազ
   Բարենպաստ աշխարհագրական դիրք՝ ուղիղ կապ տարբեր տարածաշրջանների հետ
   Բազմամարդ բնակչություն՝ ներքին շուկայի զարգացում
   Ազգային արդյունաբերություն՝ մեքենաշինություն, քիմիական արդյունաբերություն
   Բարձր մշակութային և պատմական ժառանգություն՝ զբոսաշրջության հնարավորություններ

1․Ի՞նչ նշանակություն ունեն վիտամիններ
Վիտամինները շատ կարևոր են մարդու առողջության համար։ Դրանք օգնում են ճիշտ զարգանալուն, ուժեղացնում են իմունային համակարգը, պահպանում են մաշկի, աչքերի, ատամների ու ոսկորների առողջությունը, ինչպես նաև կարգավորում են օրգանիզմի շատ գործառույթներ։ Վիտամինների պակասը կարող է հանգեցնել տարբեր հիվանդությունների և թուլության։

2․Ո՞ր սննդամթերքն է ավելի շատ պարունակում վիտամին A, B, C, D
Վիտամին A — գազար, դդում, կարմիր պղպեղ, լյարդ, ձու

Վիտամին B (B1, B2, B6, B12) — հատիկավորներ (հացահատիկ), ընկույզ, լոբի, միս, ձու

Վիտամին C — կիտրոն, նարինջ, ելակ, կիվի, բուլղարական պղպեղ, մաղադանոս

Վիտամին D — ձուկ (սաղմոն, սարդինա), ձվի դեղնուց, կարագ, արևի լույս (սինթեզվում է մաշկի միջոցով արևի ազդեցությամբ)

3․ինչպիսի՞ն պետք է լինի սննդի ընդունման ռեժիմն օրվա ընթացքում։

Օրվա ընթացքում սննդի ընդունումը պետք է լինի կանոնավոր։ Սովորաբար խորհուրդ է տրվում՝

Նախաճաշել օրը սկսել ուժեղ և օգտակար նախաճաշով
Ճաշել օրն անցկացնելու համար հիմնական սնունդը ստանալ ճաշի ժամանակ
Ընթրել թեթև, բայց սննդարար ընթրիք՝ օրվա վերջում
Ցանկության դեպքում կարելի է ունենալ նաև միջուտումներ՝ միրգ, չրեր կամ թեթև սնունդ

1․ Ինչու՞ պետք է հետևել սննդակարգին։
Սննդակարգին հետևելը շատ կարևոր է, որովհետև այն օգնում է պահպանել առողջությունը, ստանալ անհրաժեշտ վիտամիններն ու սննդարար նյութերը, խուսափել թունավորումից, ավելորդ քաշից և աղեստամոքսային խնդիրներից։ Լավ կազմված սննդակարգը ուժ է տալիս օրվա ընթացքում և պաշտպանում է օրգանիզմը հիվանդություններից։

2․ Որո՞նք են սնման հիգիենայի նորմերը։
Սնման հիգիենայի հիմնական կանոններնը

Սնվելից առաջ ու հետո լվանալ ձեռքերը
Միշտ ուտել մաքուր ափսեներից և պարագաներով
Պահել ու օգտագործել միայն թարմ և մաքուր մթերքներ
Չուտել փողոցում բաց վիճակում պահվող սնունդ
Պահպանել սառնարանային կամ սենյակային համապատասխան
ջերմաստիճան՝ կախված սննդի տեսակից
Խուսափել ժամկետանց կամ կասկածելի հոտով ու տեսքով սննդից

3․ Թվարկե՞ք թունավորման ախտանշանները։
Սննդային թունավորման ժամանակ կարող են առաջանալ այս ախտանշանները․

Փսխում, Աղիքային ցավ կամ սուր որովայնային խանգարում, Դիարեա (փորլուծություն), Ջերմություն, Թուլություն, գլխապտույտ
Սրտխառնոց, Չորություն բերանում կամ ախորժակի կորուստ

1. Ինչպե՞ս կարելի է բարձրացնել օրգանիզմի դիմադրողականությունը շնչառական հիվանդությունների նկատմամբ։
Օրգանիզմի դիմադրողականությունը բարձրացնելու համար պետք է ժամանակին ստանալ պատվաստումներ, զբաղվել սպորտով կամ որևէ ֆիզիկական ակտիվությամբ, սնվել առողջ և հավասարակշռված, խուսափել սթրեսներից ու լարվածությունից, ինչպես նաև պահպանել առողջ ու հանգիստ քուն։

2. Որո՞նք են շնչառության հիգիենայի հիմնական կանոնները։
Շնչառությունը պահպանելու համար պետք է լինել մաքուր օդով վայրերում, սենյակները պարբերաբար օդափոխել, հետևել մաքրությանը՝ լվանալ ձեռքերը և դեմքը, խուսափել փոշուց ու ծխից, և մնալ հնարավորինս հեռու վարակակիր մարդկանցից։

3. Ինչպե՞ս են հեռացվում քթի խոռոչ կամ շնչափող ընկած առարկաները։
Եթե առարկա է ընկել քթի խոռոչ, պետք է մյուս քթանցքը փակել ու փորձել ուժեղ շնչով դուրս հանել այն։ Ոչ մի դեպքում չի կարելի քթի մեջ խցկել որևէ գործիք, որովհետև կարող է վնասվել։ Իսկ եթե առարկան ընկել է շնչափող կամ հնարավոր չէ ինքնուրույն հանել՝ անհրաժեշտ է շտապ դիմել բժշկի։

1․ Ինչո՞ւ պետք է քթով շնչել։
Քթով շնչելու ժամանակ օդը անցնում է քթի խոռոչով, որտեղ այն մաքրում է փոշուց ու մանրէներից, խոնավանում, տաքանում և միայն հետո է փոխանցվում թոքերին։ Այսպիսով, քթով շնչելը պաշտպանում է օրգանիզմը վարակներից և սառը օդի վնասից։

2․ Ինչո՞ւ ջրի մեջ ընկած թոքի կտորը չի ընկղմվում։
Թոքի մակերեսը պատված է բարակ թաղանթով, իսկ ներսում կան փոքր խոռոչներ՝ ալվեոլներ։ Դրանք պարունակում են օդ, ինչի շնորհիվ թոքը դառնում է թեթև և ջրի մեջ չի խորտակվում։ Ավելին, թաղանթները արտադրում են հեղուկ, որը նաև թուլացնում է շփման ուժը շնչելու ժամանակ։

3․ Ինչո՞ւ երեխան, ով դժվարանում է քթով շնչել, հաճախ է հիվանդանում մրսածության հիվանդություններով։
Երբ երեխան չի կարողանում շնչել քթով, սկսում է շնչել բերանով։ Բերանով շնչելիս օդը չի տաքանում, չի մաքրվում և չի խոնավանում, ինչի հետևանքով սառը և մանրէներով հարուստ օդը անմիջապես հասնում է թոքերին՝ առաջացնելով մրսածություն կամ վերին շնչուղիների վարակ։

Ինչպե՞ս է առաջանում շաքարային դիաբետը։
Շաքարային դիաբետը առաջանում է այն ժամանակ, երբ օրգանիզմը չի արտադրում բավարար քանակով ինսուլին հորմոն կամ ինսուլինը ճիշտ կերպով չի գործում։ Արդյունքում արյան մեջ գլյուկոզայի մակարդակը բարձրանում է, ինչը վնասում է օրգանիզմի տարբեր օրգաններ ու համակարգեր։

Ինչպե՞ս է առաջանում ասթման։
Ասթման առաջանում է, երբ շնչուղիները բորբոքվում են, նեղանում կամ լցվում լորձով։ Սա կարող է լինել ալերգիայի, ինֆեկցիայի կամ ժառանգական գործոնների հետևանքով։ Ասթման ուղեկցվում է շնչառության դժվարացումով, հազով, սեղմվածության զգացումով կրծքավանդակում։

Ինչպե՞ս է առաջանում ուռուցքը։
Ուռուցքը առաջանում է այն ժամանակ, երբ բջիջները սկսում են անկառավարելիորեն բաժանվել ու աճել։ Դրանք կարող են ձևավորել գոյացություններ (ուռուցքներ), որոնք լինում են բարորակ կամ չարորակ (քաղցկեղային)։ Որոշ դեպքերում ուռուցքը կարող է տարածվել նաև այլ օրգանների վրա։

Կոռուպցիա — դա պետական կամ հասարակական իշխանություն ունեցող անձանց կողմից իրենց պաշտոնեական դիրքը չարաշահելու գործընթացն է՝ անձնական շահի համար։ Կոռուպցիան խաթարում է արդարությունը, օրենքի ուժը և ժողովրդավարական արժեքները։

Ինչպես է դրսևորում կոռուպցիան

Կոռուպցիան կարող է ունենալ տարբեր ձևեր՝

Կաշառակերություն – երբ պաշտոնյան գումար կամ նվեր է ստանում որոշակի «հնազանդության» դիմաց։
Անօրինական ծառայություններ – պետական աշխատողը օգնում է մարդկանց՝ շրջանցելով օրենքը։
Ձևական մրցույթներ – մրցույթներն ու մրցանակաբաշխությունները նախապես որոշված են։
Ընտանեկան կամ բարեկամական կապերով աշխատանքի ընդունում Պաշտոնները բաժանվում են ոչ ըստ կարողությունների, այլ ըստ ծանոթության։

Ինչու է կոռուպցյան վնասակար

Խաթարում է արդարությունը և հավասար հնարավորությունները։
Նվազեցնում է հասարակության վստահությունը պետության նկատմամբ։
Զբաղեցնում է պաշտոնները անհամապատասխան մարդիկ։
Խոչընդոտում է զարգացմանը, հատկապես՝ կրթության, առողջապահության և տնտեսության ոլորտներում։

Օրինակներ

Երբ ուսանողն անցնում է քննությունը ոչ թե գիտելիքի, այլ «նվերի» միջոցով։
Երբ ճանապարհաշինության համար տրամադրված գումարը ծախսվում է ոչ նպատակային։
Երբ պաշտոնյա ընդունում է ընկերոջ որդուն աշխատանք՝ անտեսելով ավելի արժանի թեկնածուներին։