Day: 02.12.2025

02․12․25

Դիմավոր բայեր

1. Դիմավոր բայեր
   Դիմավոր բայերը ունենում են դեմք, թիվ, եղանակ, ժամանակ, նաեւ այն հատկանիշները, որ մինչեւ հիմա սովորել ենք՝ լինում են ե կամ ա խոնարհման, պարզ կամ ածանցավոր, ներգործական, կրավորական կամ չեզոք սեռի։
   Դեմքը համապատասխանում է անձնական դերանուններին՝ խոսող (I դեմք), խոսակից (IIդեմք), երրորդ անձ (III դեմք)։
   Թիվը լինում է եզակի եւ հոգնակի՝ կախված նրանից, թե քանի հոգի է խոսում։
   Ժամանակը լինում է ներկա՝ եթե գործողությունը կատարվում է խոսելու պահին, անցյալ՝ եթե կատարվել է խոսելու պահից առաջ եւ ապառնի՝ եթե կատարվելու է խոսելու պահից հետո։
2. Եղանակը խոսելու ձեւն է․ լինում է, որ հստակ գործողությամ մասին ենք ասում, լինում է՝ ցանկություն ենք արտահայտում, հրամայում ենք, պայման ենք նախատեսում կամ հարկադրանք ենք եհթադրում։ Ըստ այս ձեւերի՝ բայը կարող է արտահայտվել հինգ եղանակով՝
   -սահմանական
   -հրամայական
   -ըղձական
   -ենթադրական
   -հարկադրական։
   Եղանակների մասին մանրամասն կխոսենք հաջորդ դասին։ Հիմա՝

ԱռաջադրանքներԴիմավոր բայեր

1. Դիմավոր բայեր
   Դիմավոր բայերը ունենում են դեմք, թիվ, եղանակ, ժամանակ, նաեւ այն հատկանիշները, որ մինչեւ հիմա սովորել ենք՝ լինում են ե կամ ա խոնարհման, պարզ կամ ածանցավոր, ներգործական, կրավորական կամ չեզոք սեռի։
   Դեմքը համապատասխանում է անձնական դերանուններին՝ խոսող (I դեմք), խոսակից (IIդեմք), երրորդ անձ (III դեմք)։
   Թիվը լինում է եզակի եւ հոգնակի՝ կախված նրանից, թե քանի հոգի է խոսում։
   Ժամանակը լինում է ներկա՝ եթե գործողությունը կատարվում է խոսելու պահին, անցյալ՝ եթե կատարվել է խոսելու պահից առաջ եւ ապառնի՝ եթե կատարվելու է խոսելու պահից հետո։
2. Եղանակը խոսելու ձեւն է․ լինում է, որ հստակ գործողությամ մասին ենք ասում, լինում է՝ ցանկություն ենք արտահայտում, հրամայում ենք, պայման ենք նախատեսում կամ հարկադրանք ենք եհթադրում։ Ըստ այս ձեւերի՝ բայը կարող է արտահայտվել հինգ եղանակով՝
   -սահմանական
   -հրամայական
   -ըղձական
   -ենթադրական
   -հարկադրական։
   Եղանակների մասին մանրամասն կխոսենք հաջորդ դասին։ Հիմա՝

Առաջադրանքներ

1.Գտիր դիմավոր բայերի բայերի դեմքը, թիվը, ժամանակը, սեռը, կազմությունը։
կառուցել է — 3-րդ դեմք, եզ. թիվ, անցյալ, ներգործական, ածանցավոր
սիրել է — 3-րդ դեմք, եզ. թիվ, անցյալ, ներգործական, պարզ
ուզել էր — 3-րդ դեմք, եզ. թիվ, անցյալ, ներգործական, պարզ
անվանել էր — 3-րդ դեմք, եզ. թիվ, անցյալ, ներգործական, ածանցավոր
ամուսնացել էր — 3-րդ դեմք, եզ. թիվ, անցյալ, չեզոք, ածանցավոր
ելա — 1-ին դեմք, եզ. թիվ, անցյալ, չեզոք, պարզ

2.Գտիր անդեմ բայերը, որոշիր՝ որ դերբայն են, սեռը, կազմությունը։
ստեղծված — դերբայ (նշական), չեզոք, ածանցավոր
զարդարելով — դերբայ (եր. կանոնական), ներգործական, ածանցավոր
կահավորելով — դերբայ, ներգործական, ածանցավոր

3.Գտիր 4 հատուկ գոյական, որոշիր՝ որ հոլով են դրված։
Սոֆիևկան — ուղղական
Ադամ — ուղղական
Նապոլեոնի — սեռական
Սոֆ-ա / Սոֆա — ուղղական

4.Կազմիր դղյակ, անուն, սպա, տարի բառերի հոգնակին։ Գրիր նաև նույն գոյականների հոլովումը։
Հոգնակին
դղյակներ, անուններ, սպաներ, տարիներ

դղյակներ
Ուղղական — դղյակներ
Սեռական — դղյակների
Տրական — դղյակներին
Հայցական — դղյակները
Բացառական — դղյակներից
Գործիական — դղյակներով

անուններ
Գործիական — անուններով
Ուղղական — անուններ
Սեռական — անունների
Տրական — անուններին
Հայցական — անունները
Բացառական — անուններից

5.Գտիր դերանունները, որոշիր՝ որ տեսակի են։
մի ինչ-որ — անորոշ
այնքան — որոշիչ/չափական
հետը — անձնական (3-րդ դեմք)
երբ (երբ լուսաբացի…) — հարաբերական
այն (այնքան էր…) — ցուցական

6.Տեքստից գտիր գեղեցիկ, ճակատամարտ, պալատ, կոչել, վաղորդայն բառերի հոմանիշները։
գեղեցիկ — գողտրիկ
ճակատամարտ — կռիվ
պալատ — դղյակ
կոչել — անվանել
վաղորդայն — լուսաբաց

7.Տեքստից գտիր երեք բարդ և երեք ածանցավոր բառ։
Բարդ բառեր
աշխարհակալ (աշխարհ +ակալ)
երնեռանգ (եր + երանգ)
նույնիսկ (նույն + իսկ)

Ածանցավոր բառեր
սիրել-ին = սիր + էլ
զարդարելով = զարդ + արել
կահավորելով = կահ +ավոր +ել

8.Գտիր երեք հնչյունափոխված բառ, վերականգնիր անհնչյունափոխ ձևերը։
վարերից — բարերից
ջարթվել — ճարթվել (հնչյունափոխվել է ջ/ճ)
փախցրել (փա-ցրել) — փախցրել (վերականգնված ճիշտ ձևը)

Սոֆիևկան քաղաքամերձ մի չնաշխարհիկ արվար-ան էր՝ գողտրիկ դղյակով։ Մի ինչ-որ լեհ իշխան՝ Ադամ անունով, որ Նապոլեոնի կռիվներին մասնակցած բար-րաստիճան սպա էր, ի-սուն տարի սրանից առաջ կառուցել է այդ դղյակը։ Աշխար-ակալ Նապոլեոնի ճանապարհը փակելու համար կռվի ելած թուրք ենիչերիները ջար-վել էին, և նրանց փա-ուստի ժամանակ Ադամը թուրքի հարեմից մի հարճ էր փա-ցրել։ Հարճը մի հե-ենուհի էր՝ Սոֆ-ա անունով։ Իշխանն այնքան էր սիրել Սոֆ-ային, որ ամենա-րինական ճանապար-ով՝ հարսանիքով, ամուսնացել էր հետը, դղյակն անվանել Սոֆիևկա։ Դղյակը զար-արելով ու կահավորելով հունական դասական ոճով՝ ուզել էր իր սիրելին հայրենաբաղ-ությունից չտրտմի։
Ի՜նչ անմոռաց անակ-նկալ էր, երբ լուսաբացի աղ-ամուղ-ին պատշ-ամբ ելա՝ հիանալով վար-երից ստեղծված եր-ներանգ ու-եգորգով։

Առաջադրանքներ․

Խնդիրների պայմաններում C ուղիղ անկյունով և CH բարձրությունով ABC ուղղանկյուն եռանկյան տարրերի համար օգտագործված են հետևյալ նշանակումները. BC = a, AB = c, AC = b, CH = h, AH = b_c, BH = a_c :

1)Գտեք՝ 
ա) h–ը, a–ն և b–ն, եթե b_c = 25 , a_c = 16

h=20

a=4v41

b=5v51
բ) h — ը, a–ն և b-ն, եթե b_c = 36, a_c = 64 

h=48

a=80

b=60
գ) a-ն, c-ն և a_c — ն, եթե b = 12, b_c = 6

a=12v2

c=24

ac=12
դ) b-ն, c-ն և b_c — ն, եթե a = 8, a_c = 4 

c=16

h=4v4

b=8v3
ե) h–ը, b–ն, a_c — ն և b_c — ն եթե a = 6, c = 9

b=3v5

ac=4

bc=9

h=2v5

2)Ուղղանկյուն եռանկյան էջերը հարաբերում են, ինչպես 3 : 4, իսկ ներքնաձիգը հավասար է 50 մմ։ Գտեք այն հատվածները, որոնց տրոհվում է ներքնաձիգը ուղիղ անկյան գագաթից տարված բարձրությունով։

ac=18

bc=50-18=32

3)BD հատվածը ABC եռանկյան կիսորդն է։ ա) Գտեք AB–ն, եթե BC = 9սմ, AD = 7,5 սմ, DC = 4,5 սմ։ բ) Գտեք DC–ն, եթե AB = 30 սմ, AD = 20սմ, BD = 16սմ և <BDC = <C։

AB=15

DC=32/3

4)AD հատվածը ABC եռանկյան կիսորդն է։ Գտեք BD–ն և DC–ն, եթե AB = 14 սմ, BC = 20 սմ, AC = 21 սմ։

CD=12

DB=8

Դեկտեմբերի 1-7
Պատրաստվե՛ք դաս-քննարկման՝
Թեմա 9․Հաշմանդամների իրավունքներ։Հաշմանդամներին առնչվող փաստաթղթերի ուսումնասիրություն /էլ․ դասագիրք, էջ 139-142/․
-«Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին» կոնվենցիա
-ՀՀ Օրենքը Հայաստանի հանրապետությունում հաշմանդամների սոցիալական պաշտպանության մասին

Առաջադրանք
1․ Որքանո՞վ են պաշտպանված հաշմանդամների իրավունքները մեր երկրում։ Պատասխանը հիմնավորե՛ք օրինակներով /բլոգային աշխատանք/․

Հայաստանում հաշմանդամների իրավունքները օրենքով պաշտպանված են, բայց իրականում դեռ կան խնդիրներ։ Կան ծրագրեր ու քայլեր, որոնք օգնում են կրթության, աշխատանքի եւ սոցիալական աջակցության մեջ։ Քաղաքներում ավելանում են թեքահարթակները եւ հարմարեցված միջավայրերը։

Բայց շատ վայրեր դեռ մատչելի չեն, հասարակության մեջ կան կարծրատիպեր, եւ օրենքները միշտ լիարժեք չեն կատարվում։

Եզրակացություն․ իրավունքները մասամբ պաշտպանված են, բայց դեռ պետք է շատ աշխատանք, որպեսզի հաշմանդամ մարդիկ ապրեն լիարժեք եւ անկախ կյանքով։

Կարդա՛ Մ․ Գալշոյանի ,,Մամփրե արքան,, ստեղծագործությունը։ 
Դո՛ւրս գրիր անհասկանալի բառերը և բացատրիր։ 

Մամփրե – պատրաստված մամուռից (տիպիկ ծառ) կամ մետաղից, պարբերաբար օգտագործվում է կիսագոյն կամ հնագույն առարկաների կամ արձանների նշանակությամբ։
Բացատրություն՝ ինչ-որ տեսակի ամուր, հաճախ կանգուն առարկա կամ խոյացող կառուցվածք։

Արշավանք – ռազմական կամ դիվանագիտական շարժում դեպի մի շրջան կամ երկիր։
Բացատրություն՝ երկար ճանապարհորդություն կամ ռազմական գործողություն։

Նահապետ – ազգի կամ ցեղի ավագ առաջնորդ, հողատեր, գլխավոր այրերներից մեկը։
Բացատրություն՝ ցեղի կամ ժողովրդի առաջնորդ, նախահայր։

Բռնակալի – բռնությամբ իշխող անձ կամ ուժ։
Բացատրություն՝ բռնակալ, ով պարտադրում է իր կամքը ուրիշներին։

Աղեղնավոր – աղեղով զինված կամ նշանավոր որսորդի կերպար։
Բացատրություն՝ այն, ով օգտագործում է աղեղ և սլաք, որսորդ կամ պաշտպան։

Ապստամբություն – իշխանության կամ տիրապետության դեմ մղվող պայքար։
Բացատրություն՝ հրաժարում ենթարկվել և պայքար ազատության համար։

Ձմեռ/խավար մարմնավորող – խորհրդանշական՝ վատ, դժվար կամ ճնշող ուժեր։
Բացատրություն՝ դժվարությունների կամ չարիքի պատկերացում։