Ես կարծում եմ, որ Հայաստանի առաջին հանրապետությունը ստեղծվեց շատ դժվար պայմաններում։ Այն հիմնվեց 1918 թվականին, երբ հայ ժողովուրդը刚 էր դուրս եկել 1915 թվականի ցեղասպանությունից և երկար պատերազմներից։ Երկրում շատ մարդիկ սոված էին, հիվանդ, և պետությունը դեռ չէր ձևավորվել։
Առաջին մեծ խնդիրը կառավարման փորձի պակասն էր։ 1918–1920 թվականներին Հայաստանում քիչ էին փորձառու պետական գործիչները։ Առաջին վարչապետը՝ Հովհաննես Քաջազնունին (1918 թ.), ստիպված էր կառավարել մի երկիր, որտեղ չկային կայացած օրենքներ և բավարար գումար։ Նա փորձեց ստեղծել պետական կառույցներ, բայց դա շատ դժվար էր։
Մեծ դեր ունեցավ նաև Արամ Մանուկյանը, հատկապես 1918 թվականին։ Նա կազմակերպեց Երևանի պաշտպանությունը և օգնեց, որ պետությունը պահպանի իր գոյությունը։ Նրա գործունեությունը ցույց տվեց, որ նվիրված մարդիկ կարող են մեծ ազդեցություն ունենալ երկրի ճակատագրի վրա։
Ներքին խնդիրներից էին նաև սովը, հիվանդությունները և փախստականների մեծ թիվը։ 1919 թվականին երկրում շատ ծանր էր մարդկանց վիճակը։ Բանակը թույլ էր, տնտեսությունը՝ քայքայված։ Քաղաքական տարաձայնությունները նույնպես խանգարում էին պետականության ամրապնդմանը։
Չնայած բոլոր այս խնդիրներին, Հայաստանի առաջին հանրապետությունը մեծ նշանակություն ունեցավ։ 1920 թվականին, նույնիսկ դժվար պայմաններում, այն ապացուցեց, որ հայ ժողովուրդը կարող է ունենալ անկախ պետություն։
Այս շրջանից ես հասկանում եմ, որ պետություն ստեղծելու համար պետք են միասնականություն, պատասխանատու ղեկավարներ և ժողովրդի աջակցությունը։ Առաջին հանրապետության փորձը մեզ համար կարևոր դաս է նաև այսօր։
Մանվելյան Շուշան 