Category: Պատմություն 8

Ազգային կյանքի կազմակերպումը և մշակույթի զարգացումը (XV-XXրդ դարի սկիզբ) /էջ 98-108 պատմել,էջ 108 հարցերին պատասխանել/

ա) Ներկայացրու: Երբ ձևավորվեցին հայկական գաղթօջախները , որոնք էին դրանց առաջացման պատճառները: Ինչ դեր են ունեցել այդ գաղթօջախները հայ ժողովրդի մշակույթային հասարական – քաղաքական կյանքում:

Հայկական գաղթօջախների ձևավորումը՝ սկսած մեր ժողովրդի պատմության վաղ փուլերից, ունեցել է մեծ ազդեցություն ինչպես մշակույթի, այնպես էլ հասարակական և քաղաքական կյանքի ոլորտներում:այկական գաղթօջախները կարևորվում են հայ մշակույթի պահպանման մեջ։ Հայերն իրենց նոր բնակավայրերում շարունակել են կիրառել հայերեն լեզուն, կրոնը, սովորույթները և ավանդույթները։ Նրանք կառուցել են եկեղեցիներ, հիմնադրել դպրոցներ, հիմնել հայկական հասարակական կազմակերպություններ, որոնք նպաստել են հայ մշակույթի:

Բացատրիր: Ինչ ազդեցություն ունեցավ գրատպուտությունը:Ինչու էր գրատպուտությունը զարգանում Հայաստանի սահամններից դուրս:

Գրատպությունը ունեցել է մեծ ազդեցություն՝ ոչ միայն հայկական, այլ նաև համաշխարհային մշակույթի և գիտության զարգացման վրա։Գրատպությունը մեծապես նպաստեց մշակութային արժեքների պահպանմանը, գիտելիքի տարածմանը և մշակութային ժառանգության պահպանմանը։ Ներկայումս գրատպության պատմությունը շատ կարևոր է հայ ժողովրդի համար, քանի որ նա նպաստեց հայ լեզվի, գրականության ու կրոնի զարգացմանը։Հայաստանում առաջին տպագրությունը սկսվեց 1512 թվականին Վենետիկում՝ հայ վաճառական և հոգևորական Մխիթար Սեբաստացու կողմից։ Դրան հաջորդեցին բազմաթիվ այլ տպագրատներ՝ կառուցված Հայաստանում և հայկական համայնքներում։ Մտահոգված այն գաղափարով, որ հայերը կարող են կորցնել իրենց մշակույթը և լեզուն օտար տիրապետության տակ, հայ մտավորականները սկսեցին հիմնել տպագրատներ դրսում՝ հատկապես Եվրոպայում։

վերլուծիր: Ինչպիսին էին հայկական մշակույթի ձեռքբերումները համաշխահին մշակույթի համատեքստում:

Հայկական մշակույթը, ինչպիսի՞ ներուժով ու ազդեցությամբ, վերլուծության ենթարկված՝ իր տեղն ունի համաշխարհային մշակույթի համատեքստում: Հայերն առաջիններից էին, ովքեր ստեղծեցին իր ինքնատիպ գրավոր ավանդույթներ, որոնք նպաստեցին ոչ միայն իրենց ժողովրդի մշակութային ինքնության պահպանմանը, այլև դարձրին այն մաս համաշխարհային մշակութային ժառանգության։Հայկական արվեստն ու ճարտարապետությունը շատ դարեր շարունակ զարգացել են՝ ուղղակիորեն ազդելով ոչ միայն տարածաշրջանի, այլև համաշխարհային արվեստի ուղղությունների վրա։Հայ մշակույթը պատմության ընթացքում մեծ ներդրում է ունեցել նաև գիտության ու կրթության ոլորտում։

Ճանաչիր ազդեցությունը: Ինչպեսին էին Հայոց եկեղեցու և Մխիթարյան միաբանության ազդեցությունները դերը մշակույթի հայագիտության, գիտության տարբեր ճյուղերի զարգացմանն գործում

Հայոց եկեղեցին և Մխիթարյան միաբանությունը ունեցել են խոշոր ազդեցություն ոչ միայն հայ մշակույթի, այլև հայագիտության և գիտության տարբեր ճյուղերի զարգացման գործում:Հայոց եկեղեցին հանդիսացել է հայ մշակույթի պահպանման ու զարգացման կարևորագույն գործիքներից մեկը։ Այն խաղացել է նշանակալի դեր կրթության, գիտության, գրականության և արվեստի մեջ: Հայոց եկեղեցու ազդեցությունը նաև հայագիտական հետազոտությունների ոլորտում էր ակնհայտ։ Հոգևորականները գիտելիքներ էին հաղորդում ոչ միայն կրոնական հարցերի շուրջ, այլ նաև հայոց պատմության, լեզվի ու մշակույթի մասին։Մխիթարյան միաբանությունը, որը հիմնադրվել է 1712 թվականին Վենետիկում Մխիթար Սեբաստացու կողմից, բացառիկ դեր խաղաց ոչ միայն հայ, այլ նաև համաշխարհային մշակույթի ու գիտության զարգացման գործում:

ընդհանացրու: Ինչպես էր կազմակերպում կրթական գործը Հայաստանի երկու հատվածներում:

Հայաստանի կրթական գործը, ինչպես պատմականորեն, այնպես էլ ժամանակակից ժամանակներում, երկու հատվածներում՝ Արևելյան Հայաստանի (հաշվարկվում էր Ռուսաստանի կայսրության սահմաններում) և Արևմտյան Հայաստանի (որտեղ հիմնովին տիրապետում էին օսմանյան իշխանությունները) տարբեր կազմակերպում էր կրթության և մշակույթի ոլորտում։ Երկու հատվածներում նույնպես կար մեծ տարբերություն թե՛ կրթական համակարգերի կազմակերպման մեջ, թե՛ ազգային ինքնության պահպանման հարցում։ Արևմտյան Հայաստան, որը գտնվում էր Օսմանյան կայսրության կազմում, ուներ մի քանի խոչընդոտներ կրթական զարգացման ճանապարհին՝ հիմնականում թուրքական և իսլամական կրթական համակարգի ազդեցությունը։ Արևմտյան Հայաստանում, որտեղ հիմնականում հայերը դարձրել էին կրոնական կրթությունը որպես հիմնական հիմք, բազմաթիվ եկեղեցական դպրոցներ ու հաստատություններ գործում էին, որոնք շարունակվում էին կիրառել ավանդական կրթության մոդելները։

Գնահատիր: Ինչպիսի նվաճումներ ունեցան հայերը XV -XIX դ. արվեստի ճարտարապետության գրականության ոլորտում:

Հայերը XV-XIX դարերում ապրեցին պատմական դժվարին պայմաններում:Հայկական արվեստը այս շրջանում տարբեր ազդեցությունների ենթարկվեց՝ ներառյալ Վրաստանի, Պարսկաստանի և Օսմանյան կայսրության մշակույթներըՀայ ճարտարապետությունը այս ժամանակահատվածում առանձնանում էր իր մեծ ներդրներով, հատկապես եկեղեցիների և վանքերի կառուցման մեջ։ Այն շարունակեց պահպանել իր ավանդական ձևերը, բայց նաև ներդաշնակեցվեց տարբեր քաղաքական ու մշակութային ազդեցությունների հետ։Հայ գրականությունը այս ժամանակահատվածում մի կողմից դեռ շարունակում էր պահպանել ավանդական դավանական և կրոնական թեմաները, իսկ մյուս կողմից՝ լույս էր տեսնում աշխարհիկ գրականության, քաղաքական և հասարակական թեմաների գործեր, որոնք լուսաբանել էին այդ ժամանակի կարևոր իրադարձությունները։

​Նախագծի շրջանակում՝ «ՕՏՏՈ ԲԻՍՄԱՐԿԻ» և «ՋՈՒԶԵՊՊԵ ԳԱՐԻԲԱԼԴԻԻ» մասին տեղեկությունների հավաքման և դրանց հիման վրա սահիկաշար կամ պաստառ պատրաստելու համար, ներկայացնում եմ կարճ, բայց կարևոր տեղեկություններ՝ նրանց համաշխարհային պատմության մեջ ունեցած նշանակության մասին:​

ՕՏՏՈ ԲԻՍՄԱՐԿ

Կարճ կենսագրություն

Օտտո Բիսմարկը ծնվել է 1815 թվականին Պրուսիայի Շոնհաուզեն քաղաքում։ Նա եղել է Պրուսիայի վարչապետ (1862–1873) և Գերմանիայի կայսրության առաջին կայսրը (1871–1890)։​Encyclopedia Britannica

Պատմական նշանակություն

Բիսմարկը համարվում է Գերմանիայի միավորման գլխավոր ճարտարապետը։ Նա իրականացրել է մի շարք ռազմավարական պատերազմներ՝ Դանիայի, Ավստրիայի և Ֆրանսիայի դեմ, որոնց արդյունքում 39 անկախ գերմանական պետությունները միավորվեցին Պրուսիայի ղեկավարությամբ։ ​HISTORY

Նորարարություններ

Բիսմարկը նաև բարեփոխումներ է իրականացրել ներքին քաղաքականությունում՝ ներդնելով սոցիալական ապահովության համակարգեր՝ առողջապահություն, թոշակներ և աշխատավարձի ապահովագրություն։ ​HISTORY

ՋՈՒԶԵՊՊԵ ԳԱՐԻԲԱԼԴԻ

Կարճ կենսագրություն

Ջուզեպպե Գարիաբալդին ծնվել է 1807 թվականին Նիցցայում։ Նա եղել է իտալացի հեղափոխական և ռազմական առաջնորդ, ով մասնակցել է Իտալիայի միավորման գործընթացին՝ «Ռիսորջիմենտո»-ին։​

Պատմական նշանակություն

Գարիաբալդին հայտնի է իր «Կարմիր վերարկուներով» կամավորական զորքով, որոնց հետ արշավել է Սիցիլիա և Նեապոլ՝ նպաստելով Իտալիայի միավորմանը։ Նա նաև մասնակցել է Հռոմի պաշտպանությանն ընդդեմ ֆրանսիական զորքերի։ ​Encyclopedia Britannica

Աշխարհագրական նշանակություն

Գարիաբալդին նաև հայտնի է որպես «Երկու աշխարհների հերոս»՝ իր ռազմական գործողությունների համար Հարավային Ամերիկայում և Եվրոպայում։ ​

Նախագծի իրականացման առաջարկներ

Սահիկաշար պատրաստելիս՝ ընդգրկեք Բիսմարկի ռազմավարական պատերազմների քարտեզները, Գարիաբալդիի «Կարմիր վերարկուների» պատկերները և Իտալիայի միավորման գործընթացի ժամանակահատվածի քարտեզներ։

Պաստառի համար՝ օգտագործեք Բիսմարկի և Գարիաբալդիի դիմանկարները, նրանց ռազմական գործողությունների պատկերները և միավորման գործընթացի խորհրդանշանները։

Բանավոր ներկայացման համար՝ պատրաստեք կարճ պատմական ակնարկներ նրանց կենսագրությունից և կարևոր գործողություններից, ընդգծելով նրանց ներդրումը համաշխարհային պատմության մեջ։

Նապոլեոնի դարաշրջանը (1799–1815) համարվում է Եվրոպայի պատմության ամենահետաքրքիր և ազդեցիկ շրջաններից մեկը։ Նապոլեոն Բոնապարտը, ով սկսեց որպես ֆրանսիական բանակի գեներալ, դարձավ Ֆրանսիայի կայսր և իր ռազմական և քաղաքական գործունեությամբ ձևավորեց Եվրոպայի քաղաքական քարտեզը։​

Նապոլեոնի դարաշրջանի հիմնական իրադարձությունները

1. Կոնսուլություն (1799–1804)

1799 թվականին Նապոլեոնը պետական հեղաշրջմամբ իշխանության եկավ Ֆրանսիայում։ Նա հաստատեց կոնսուլություն՝ երեք կոնսուլների համակարգ, որտեղ Նապոլեոնը դարձավ առաջին կոնսուլ։ Այս փուլում նա իրականացրեց մի շարք բարեփոխումներ՝ սահմանադրություն, հարկային համակարգ, կրթություն և այլն։​

2. Կայսրություն (1804–1814)

1804 թվականին Նապոլեոնը հռչակվեց Ֆրանսիայի կայսր։ Նա շարունակեց իր ռազմական արշավները Եվրոպայում՝ ստեղծելով «Մեծ Ֆրանսիական կայսրությունը»։ Սակայն 1812 թվականին Ռուսաստանի դեմ արշավանքը ավարտվեց պարտությամբ, ինչը ազդեց նրա կայսրության անկման վրա։​

3. «100 օր» և Վաթեռլոուի ճակատամարտ (1815)

1814 թվականին Նապոլեոնը աքսորվեց Էլբա կղզի։ Սակայն 1815 թվականին նա վերադարձավ Ֆրանսիա՝ սկսելով «100 օր» շրջանը։ Հունիսի 18-ին Բելգիայում տեղի ունեցած Վաթեռլոուի ճակատամարտում նա պարտվեց դաշնակիցների բանակին՝ նշանակելով իր իշխանության վերջը։​

Նապոլեոնի պատերազմների քարտեզ

Նապոլեոնի պատերազմները ընդգրկում էին բազմաթիվ ճակատամարտեր Եվրոպայում։ Ահա մի քանի հիմնական ճակատամարտեր՝​

Ավստերլիցի ճակատամարտ (1805) – Ֆրանսիայի հաղթանակ Ավստրիայի և Ռուսաստանի դեմ։​

Յենայի ճակատամարտ (1806) – Ֆրանսիայի հաղթանակ Պրուսիայի դեմ։​

Լայպցիգի ճակատամարտ (1813) – Դաշնակիցների հաղթանակ Ֆրանսիայի դեմ՝ «Ազգերի ճակատամարտ»։​

Վաթեռլոուի ճակատամարտ (1815) – Նապոլեոնի վերջնական պարտությունը։​

Առաջադրանք 1

1877-1878 թթ. ռուս-թուրքական պատերազմի ընթացքը

1877 թվականի ապրիլի 12-ին Ռուսաստանը պատերազմ հայտարարեց Օսմանյան կայսրությանը՝ նպատակ ունենալով վերականգնել կորցրած հեղինակությունը և տիրապետել Բալկաններին ու Արևմտյան Հայաստանին։ Ռազմական գործողությունները ընթանում էին Բալկաններում և Կովկասում։ Կովկասյան ճակատում ռուսական զորքերը հարձակման անցան մի քանի ուղղություններով։ Նրանց գլխավոր հարվածող ուժը 52 հազարանոց Կովկասյան կորպուսն էր, որի հրամանատարն էր հայազգի նշանավոր զորավար Միխայիլ Լոռիս-Մելիքովը։ Ճակատի ձախ թևում կռվող Երևանյան ջոկատի հրամանատարը գեներալ Արշակ Տեր-Ղուկասովն էր։ Նրա զորաջոկատը, անցնելով Արարատ լեռը Հայկական պարից բաժանող լեռնանցքով, պատերազմի առաջին ամսին գրավեց Բայազետի ու Ալաշկերտի գավառները։ Մայիսին ռուսները գրոհով վերցրին Արդահանը։ Սակայն ճակատի աջ թևում ռուսական ուժերի կրած անհաջողությունից հետո Տեր-Ղուկասովի զորաջոկատը, հայտնվելով շրջապատման վտանգի մեջ, ընդհանուր հրամանատարությունից նահանջի հրաման ստացավ։ Փորձառու հայ զորահրամանատարն այդ նահանջը կատարեց մեծ վարպետությամբ։

Հայկական հարցի և Արևելյան հարցի սահմանումը

Հայկական հարց – Հայաստանի ազատագրման, Հայկական լեռնաշխարհում անկախ հայկական պետականության վերականգնման, հայ ժողովրդի ազգային-ազատագրական պայքարի և համախմբման հիմնահարցերի ամբողջությունն է։
Արևելյան հարց – Եվրոպական դիվանագիտության մեջ հիմնախնդիրների ամբողջություն էր՝ Օսմանյան կայսրության և նրա հպատակ ժողովուրդների ազատագրման, պատմական ճակատագրի, ինչպես նաև մեծ տերությունների գաղութային քաղաքականության վերաբերյալ։

Հայկական հարցը Սան-Ստեֆանոյի պայմանագրում և Բեռլինի կոնգրեսում

Սան-Ստեֆանոյի պայմանագրով Օսմանյան կայսրությունը պարտավորվում էր Արևմտյան Հայաստանում բարեփոխումներ կատարել, իսկ ռուսական զորքերը 6 ամիս պետք է մնային Հայաստանում՝ մինչև բարեփոխումների իրականացումը։ Արևմտյան Հայաստանի մի զգալի հատված անցնում էր ռուսական տիրապետության տակ։ Նոր ժամանակներում միջազգային փաստաթղթի մեջ թուրքական տիրապետության տակ գտնվող հայկական հողերը անվանվում էին Հայաստան։

Բեռլինի կոնգրեսի մասնակիցները դեմ էին գնացել Ռուսաստանին՝ պաշտպանելով Թուրքիային։ Բեռլինի վեհաժողովը շրջադարձային եղավ Հայկական հարցի պատմության մեջ և խթանեց հայ ազգային-ազատագրական շարժումը Թուրքիայում։ Բեռլինի կոնգրեսի 61-րդ հոդվածը վերաբերվում է հայերին, ըստ որի Թուրքիան պարտավոր է բարեփոխումներ իրականացնել հայկական տարածքներում՝ ապահովելով նրանց անվտանգությունը։

Հայկական հարցի լուծման իմ տարբերակը

Իմ կարծիքով, Հայկական հարցի լուծումը պետք է հիմնված լինի խաղաղության, համագործակցության և մարդու իրավունքների հարգման վրա։ Հայաստանը պետք է ունենա ինքնիշխանություն և պաշտպանված լինի միջազգային իրավունքի շրջանակներում։ Միջազգային հանրությունը պետք է աջակցի Հայաստանի զարգացմանը և ապահովի նրա անվտանգությունը։

Մկրտիչ Խրիմյան. Երկաթե և թղթե շերեփը

Մկրտիչ Խրիմյանը Բեռլինի կոնգրեսից հետո շատ պատկերավոր ներկայացրել է հայ պատվիրականության անհաջողության պատճառը՝ «Գնացի Եվրոպա՝ ձեզ ազատություն բերելու և ի՞նչ տեսա այնտեղ. Բեռլինում պղնձե կաթսա էր դրված մեջը լիքը հարիսա։ Գալիս էին զանազան ազգերի պատվիրականներ երկաթե շերեփներով և հարիսայից վերցնում ու գնում… Մի աղեսաթուղթ ունեի ձեռքիս, այն թրջվեց և հարիսայի մեջ մնաց, ուստի և եկած եմ այսպես դատարկաձեռն, շերեփների մասին մտածե՛ք։»

Առաջադրանք 2

Արևմտյան Հայաստանը XVIII դար – XIX դարի սահմանագծին

Մեկնաբառով քարտեզը

Վիճարկվող տարածքներ՝ Պարսկաստանը, Օսմանյան կայսրությունը և Ռուսական կայսրությունը վիճարկում էին Արևմտյան Հայաստանի տարածքները՝ հատկապես Կարսը, Ալաշկերտը, Բայազետը և հարակից շրջանները։

Դրական հետևանքներ հայության համար՝ ռուսական զորքերի ներկայությունը որոշակիորեն ապահովում էր հայ բնակչության անվտանգությունը թուրքական բռնաճնշումների դեմ։

Բացասական հետևանքներ հայության համար՝ ռուսական տիրապետությունը հաճախ չէր ապահովում հայերի լիարժեք իրավունքները, իսկ թուրքական վարչակարգը շարունակում էր ճնշումները։

Առաջադրանք 1

ՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ ԵՎ ԱՌՕՐՅԱ ԿՅԱՆՔԸ (XVIII-XIX ԴԱՐԻ ԱՌԱՋԻՆ ԿԵՍ),/պատմել էջ 88-94, հարցերին պատասխանել/

Առաջադրանք 2

Ամփոփում/ Էջ 96-97- գրավոր

Առաջադրանք 1: ՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ ԵՎ ԱՌՕՐՅԱ ԿՅԱՆՔԸ (XVIII-XIX ԴԱՐԻ ԱՌԱՋԻՆ ԿԵՍ)

XVIII-XIX դարերում մշակույթն ու առօրյա կյանքը շատ փոփոխություններ ապրեցին՝ կապված լուսավորության դարաշրջանի և սոցիալական, տնտեսական վերափոխումների հետ:

Մշակույթ

Լուսավորություն: XVIII դարի ընթացքում սկսվեց մտքի շարժում։ Մշակույթի մեջ կար հատուկ ուշադրություն կցված դեպի մարդը, նրա իրավունքները և մտածելու ազատությունը: Այն նշանավորվեց մեծ թվով փիլիսոփաներով՝ Վոլտեր, Մոնտեսքյո, ով հետագայում ազդեց հեղափոխական գաղափարների վրա:

Գրականություն և արվեստ: Գրականությունը սկսեց մոտենալ հանրությանը, ժողովրդին՝ երբեմն քննադատելով իշխանություններին և կրոնին: Արվեստը նույնպես վերափոխվեց՝ փառաբանելով մարդկային պատկերը և նրա բնական գեղեցկությունը:

Առորյա կյանք

XVIII դարի հասարակությունները անցնում էին առաջին և երկրորդ արդյունաբերական հեղափոխությունները: Շատ մարդիկ սկսեցին տեղափոխվել քաղաքներ, որտեղ աշխատում էին արդյունաբերություններում:

Գյուղական հասարակությունները դեռ պահպանում էին ավանդական կենսակերպը, մինչդեռ քաղաքներում զարգանում էին նոր տեսակի ժամանցներ՝ թատրոններ, սրճարաններ, սրահներ:

Քաղաքներում շատ փոփոխություններ եղան՝ կապված հանրային առողջության և կրթության բարեփոխումների հետ:

Առաջադրանք 2 Ամփոփում/ Էջ 96-97- գրավոր

Այս էջերում կարող է խոսք լինել XVIII-XIX դարերի հասարակական, քաղաքական ու մշակութային փոփոխությունների մասին՝ ինչպես նաև լուսավորության դարաշրջանի ազդեցության մասին:

1. Սոցիալական փոփոխություններ: Սոցիալական կարգի վերափոխումը, նոր դասակարգերի՝ միջին դասի առաջացումը, հին ֆեոդալիզմի վերացման գործընթացը, որը ուղեկցվում էր հեղափոխություններով։
2. Բարեփոխումներ: Արդյունաբերական հեղափոխությունը մեծ ազդեցություն ունեցավ հասարակության տարբեր ոլորտներում՝ տնտեսական, հասարակական և քաղաքական։ Նոր տեխնոլոգիաների ներդրումը վերափոխեց աշխատուժը և արդյունաբերության կազմակերպումը։
3. Քաղաքական գործընթացներ: XVIII դարում տեղի ունեցան կարևոր հեղափոխություններ՝ Ֆրանսիայում (1789), Ամերիկայում (1776), որոնք ազդեցին այնպիսի հարցերի վրա, ինչպես ժողովրդավարություն, անձնական իրավունքներ, կառավարում:
4. Մշակույթի ու գիտության զարգացմանը նպաստող բարեփոխումներ: Հետագայում կրթությունը սկսեց դառնալ ավելի մատչելի լայն հանրության համար, թատրոնները, գրականությունն ու արվեստը սկսեցին առավել ժողովրդական դառնալ:

Առաջադրանք 1
ՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ ԵՎ ԱՌՕՐՅԱ ԿՅԱՆՔԸ (XVIII-XIX ԴԱՐԻ ԱՌԱՋԻՆ ԿԵՍ),/պատմել էջ 88-94, հարցերին պատասխանել/

1. Վերհիշի՛ր՝ միջնադարում ի՞նչ հայտնի համալսարաններ կային Եվրոպայում։
   Բոլոնիայի համալսարան (Իտալիա) – հիմնադրվել է 1088 թվականին և համարվում է Եվրոպայի ամենահին համալսարանը։
   Պարիզի համալսարան (Ֆրանսիա) – հիմնադրվել է մոտ 1150 թվականին, և այն եղել է միջնադարյան կրթության կարևոր կենտրոն։
   Օքսֆորդի համալսարան (Միացյալ Թագավորություն) – հիմնադրվել է մոտ 1096 թվականին և միակներից էր, որը հիմնադրվել էր Անգլիայում։
   Կեմբրիջի համալսարան (Բրիտանիա) – հիմնադրվել է 1209 թվականին, երբ մի խումբ ուսանողներ և դասախոսներ Օքսֆորդից տեղափոխվել են Կեմբրիջ։
   Քաղաքական համալսարան (Գերմանիա) – հիմնադրվել է 1386 թվականին և դարձել է Գերմանիայի կրթական կենտրոններից մեկը։
2. Ո՞ր երկրում առաջինը հաստատվեց պարտադիր տարրական
   կրթությունը։
   Պարտադիր տարրական կրթությունը առաջինը հաստատվեց Պրուսիան ։ 1763 թվականին Պրուսիայի ֆիզիկական կրթության նախարար Հերմանը Մյուլլերը նախադեպ հանդիսացող օրենք ընդունեց, որը պարտադրում էր բոլոր երեխաներին հաճախել դպրոց։

Ինքնասպանի հայտնությունը

«Ինքնասպանի հայտնությունը» վեպը, որը գրվել է Լևոն Շանյանի կողմից, հայ գրականության կարևորագույն գործերից մեկն է և մնում է շատ քննարկվող թեմա։ Վեպի հիմնական խնդիրը մարդուն ապրելու և մեռնելու, գոյության և մահվան շուրջ ապրած կասկածներն ու հարցերը, որոնք համատեղվում են գլխավոր հերոսի փորձությունների ու հոգեբանական փոխհարաբերությունների հետ։

Վեպը կենտրոնացած է մի շարք կարևոր հարցերի վրա, որոնք վերաբերում են մարդու ներքին պայքարին, բարոյական արժեքներին, ինչպես նաև գոյության իմաստին։ Գլխավոր հերոսը, ով հայտնվում է ինքնասպանության եզրին, վեպի ընթացքում լուրջ հոգեբանական փոփոխություններ է ապրում։ «Ինքնասպանի հայտնությունը» արտահայտում է այն ամենը, ինչը տեղի է ունենում մարդու ներսում, երբ նա պատրաստվում է հրաժարվել կյանքից։ Վեպի արձակի միջոցով Լևոն Շանյանը փորձում է բացահայտել մարդու ներաշխարհը, ներքին կոնֆլիկտները և այն բացահայտումներ, որոնք կարող են փոխել կյանքի ընկալումը։

Վերլուծություն

1․ Պատմության կառուցվածք: Վեպը ունի հատուկ կառուցվածք, որտեղ հեղինակը գնում է հերոսի հոգեբանության խորքեր՝ փորձելով բացահայտել իր խոհերը, կասկածները և խառնաշփոթ իրավիճակը։ Շատ հաճախ հերոսը պայքարում է ոչ միայն արտաքին դժվարությունների, այլև իր ներսում ընթացող հոգեկան խռովության դեմ։

2․ Արժեքների հակադրություն: Գլխավոր հերոսը հայտնվում է մի վիճակում, երբ ապրելու և մեռնելու, արժեքավոր լինելու և անդաս լինելու հարցերը փոխարինում են իր սեփական գոյության իմաստի փնտրտուքի հետ։ Հեղինակը նման կերպ դիմում է այն հարցին, թե որն է մարդու իրական նպատակը՝ իր կյանքում, և ի՞նչը կարող է նրան դրդել հրաժարվել այս աշխարհից։

3․Հոգեբանական խորություն: Վեպը ցույց է տալիս, թե ինչպես է հերոսը անցնում իր հոգեկան աշխարհում, ինչպես նա վերաբերվում է կյանքի նշանակության հարցերին, ինչպես փորձեր է անում գտնել խաղաղություն իր մեջ։ Այս խորությունը և հայեցակարգի վերլուծությունը բացահայտում են ոչ միայն մարդու ներհոգեբանական, այլև սոցիալական խնդիրները, ինչպիսիք են ինքնադիտարկումը, մենությունը և շրջապատի հետ կապը։

4․ Ինքնասպանության թեման: Վեպում ինքնասպանության հարցը չի դիտվում որպես միայն վերջնական լուծում։ Փոխարենը, դա դիտարկվում է որպես գիտակցված կամ անգիտակցաբար կատարվող քայլ, որն արտահայտում է կյանքի իմաստի որոնումը։ Վեպում բարձրաձայնվում է այն կասկածը, թե ինչ է ավելի դժվար՝ գոյատևելը, թե մահանալը։

Եզրակաթյություններ

Վեպը միաժամանակ փիլիսոփայական և հոգեբանական մեկնաբանություն է տալիս մարդու գոյության մասին, դրա ցավերին և պայքարներին։ Այն ոչ միայն լուսաբանում է տանջալի ու մռայլ հոգեվիճակները, այլ նաև մարդկանց ներհատուկ մի տեսակի բախումը՝ երկու տարբերակների միջև՝ գոյություն և ոչ գոյություն։ «Ինքնասպանի հայտնությունը» խորը խոհերի, հակասությունների և անորոշության միջոցով լույս է սփռում մարդու ներաշխարհի վրա, ներկայացնելով այն ուղին, որի վրա յուրաքանչյուր մարդ կարող է հայտնվել իր գոյությունը կասկածի տակ դնելով։

ԳՈՐԾՆԱԿԱՆ ԱՌԱՋԱԴՐԱՆՔ
Օգտվելով համացանցից՝ դասընկերոջդ հետ տեղեկություննե՛ր հավաքիր «Դավիթ Բեկի» և «Մխիթար Սպարապետի» մասին։ Ստեղծե՛ք սահիկաշար կամ պաստառ՝ օրինակներով ցույց տալով, թե ի՞նչ կարևոր դեր ու նշանակություն ունեին իրենք հայոց պատմության մեջ։ Ձեր գտած տեղեկությունները և դրանց հիման վրա արված եզրակացությունները դասարանին ներկայացրե՛ք նաև բանավոր:

Դավիթ Բեկ

Դավիթ Բեկը 18-րդ դարի հայոց պատմության կարևորագույն դեմքերից մեկն է, ով իր առաջնորդությամբ և հերոսական պայքարով մեծ դեր է ունեցել Սյունիքի ազատագրական շարժման մեջ։

Կենսագրություն

Դավիթ Բեկը ծնվել է 1669 թվականին Սյունիքի Կովսական աշխարհի Բաղք գյուղում՝ իշխանական տոհմից։ Նա ծառայել է Վրաց թագավոր Վախթանգ VI-ի բանակում և կազմակերպել է մշտական կարգավարժ բանակ, որը հսկել է ռազմական կարևոր հենակետերը։

am.hayazg.info

Ազատագրական պայքար

1722 թվականին, երբ Սյունիքը ենթարկվում էր օսմանյան և սեֆևյան տիրապետությանը, Դավիթ Բեկը կազմակերպեց զինված դիմադրություն։ Նրա գլխավորած ուժերը հաջողությամբ պաշտպանեցին Սյունիքը օսմանյան և սեֆևյան զորքերից։

hy.wikipedia.org

Կարևորություն և նշանակություն

Դավիթ Բեկի առաջնորդությամբ Սյունիքի հայերը կարողացան դիմադրել օսմանյան և սեֆևյան տիրապետությանը, պահպանել իրենց ինքնությունը և ազատությունը։ Նրա պայքարը օրինակ է հայ ժողովրդի հերոսական դիմադրության և ազատասիրության։

Օրինակներ

• Դավիթ Բեկի մետաղադրամներ: Դավիթ Բեկը թողարկել է իր անունով մետաղադրամներ, որոնք վկայում են նրա իշխանության և ինքնուրույնության մասին։
• Դավիթ Բեկի արձանը: Սյունիքի Գորիս քաղաքում տեղադրված Դավիթ Բեկի արձանը խորհրդանշում է նրա հերոսական պայքարը։

Դավիթ Բեկը հայոց պատմության հերոս է, ով իր պայքարով և առաջնորդությամբ մեծ դեր է ունեցել Սյունիքի ազատագրական շարժման մեջ։ Նրա հերոսական գործը և նվիրումը հայ ժողովրդի ազատության համար պետք է հիշվեն և գնահատվեն։

ՀԱՅԱՍՏԱՆԸ XVII ԴԱՐԻ ԵՐԿՐՈՐԴ ԿԵՍԻՆ ԵՎ XVIII ԴԱՐՈՒՄ.ԾՐԱԳՐԵՐ, ԽՈՍՏՈՒՄՆԵՐ ԵՎ
ԱԶԱՏԱԳՐԱԿԱՆ ՇԱՐԺՈՒՄՆԵՐ

Հայաստանի ներքին և արտաքին դրությունը XVII դ. երկրորդ կեսերին – XVIII դ. սկզբին: XVII դ. երկրորդ կեսը նշանավորվեց Հայաստանի ազատագրական պայքարը կազմակերպելու գործնական նոր ջանքերով։ Ուշագրավ էր, որ այս գործում, բացի Հայ առաքելական եկեղեցուց,
ներգրավվեցին նաև հայկական իշխանությունների մնացորդները և հայ վաճառականները։ Կարևոր դեր խաղացին Հայաստանի դժվարամատչելի անուններում դեռևս գոյություն ունեցող հայկական փոքր իշխանությունները՝ պաշտպանված լեռնային ամրոցներով։ Դրանք պահպանել էին իրենց ինքնավարությունը և նշանակալի դեր ունեցան ազատագրական շարժման գործում։ Հայաստանի ազատագրման գործընթացին մասնակցեցին նաև գաղթօջախների հայերը:

Ազատագրական պայքարի աշխուժացումը և Հայոց եկեղեցին։ XVII դ.կեսերից Օսմանյան և Սեֆյան պետություններն աստիճանաբար թուլացան։ Հայաստանի ազատագրման հեռանկարների համար նպաստավոր էր նաև միջազգային դրությունը։ Կաթոլիկ եկեղեցին փորձում էր Օսմանյան կայսրության դեմ պայքարում ներգրավել եվրոպական պետություններին, Ռուսաստանին և Պարսկաստանին: Ազատագրման հույսեր էին փայփայում նաև հույները, ասորիներն ու վրացիները։Հայաստանի ազատագրման գործը XVIII դ. կրկին կապվեց Եվրոպայի աջակցության հետ։ Սսի(Կիլիկիայի) կաթողիկոս Խաչատուր Գ Գաղաթացին նորից փորձում էր դրան հասնել Հռոմեական եկեղեցուն դավանական զիջումեր անելու ճանապարհով։ Նույն ժամանակ Եվրոպայի
օգնությամբ հակաօսմանյան պայքարին մասնակցեցին նաև հայ վաճառականները, հատկապես
Մահտեսի Մուրադը։ Արևմուտքից ակնկալություններ ուներ նաև Էջմիածինը։ 1677 թ. Ամենայն հայոց կաթողիկոս Հակոբ Դ Ջուղայեցին Էջմիածնում հրավիրեց գաղտնի ժողով, որին մասնակցում էին աշխարհիկ և հոգևոր գործիչներ։ Որոշվեց կաթողիկոսի գլխավորությամբ առաքելություն ուղարկել Եվրոպա՝ աջակցություն ստանալու համար։ Պատվիրակությունը Կոստանդնուպոլսում էր, երբ կաթողիկոսը անսպասելիորեն մահացավ։ Պատվիրակները ստիպված վերադարձան Հայաստան՝ բացառությամբ երիտասարդ Իսրայել Օրիի։

Խնդրագրերից անցում ծրագրերի.Իսրայել Օրի։ Իսրայել Օրին Կոստանդնուպոլսից անցնում է Իտալիա, այնուհետև Ֆրանսիա։ Այստեղ ծառայում է բանակում և ստանում սպայի կոչում։ Այնուհետև մեկնում է Գերմանիա (Սրբազան հռոմեական կայսրություն), հաստատվում Դյուսելդորֆ քաղաքում։ Ծառայության անցնելով կայսրընտիր իշխան Յոհան Վիլհելմի մոտ՝ հնարավորություն է ունենում նրա հետ քննարկելու Հայաստանի ազատագրության հարցը։ Վերջինս խոստանում է աջակցել Օրիին, եթե միայն Օրին ունենա պաշտոնական լիազորություն հայկական կողմից։ Յոհան Վիլհելմի խորհրդով Օրին վերադառնում է Հայաստան՝ հայ մելիքներից համապատասխան գրավոր փաստաթղթեր ստանալու նպատակով։ 1699 թ. Անգեղակոթում հրավիրված Սյունիքի մելիքների գաղտնի խորհրդաժողովը Օրիին հանձնում է մելիքների կնիքներով և ստորագրություններով թղթեր և լիազորում շարունակել բանակցությունները։ Վերադառնալով Եվրոպա՝ Օրին Յոհան Վիլհելմին է ներկայացնում Հայաստանի ազատագրության իր կազմած ծրագիրը՝ «Պֆալցյան ծրագիրը»։ Սակայն
միջազգային իրադրությունը Եվրոպայում զգալիորեն փոփոխվել էր. հակաօսմանյան տրամադրությունները մարել էին։ Արևմուտքից չստանալով որևէ շոշափելի օգնություն՝ Իսրայել Օրին մեկնում է Մոսկվա։ 1701 թ. նա Պյոտր I ցարին է ներկայացնում Ռուսաստանի աջակցությամբ Հայաստանի ազատագրության նոր ծրագիրը՝ «Մոսկովան ծրագիրը»։ Ցարը խոստանում է զբաղվել այդ գործով ռուսշվեդական (Հյուսիսային) պատերազմի բարեհաջող ավարտից հետո։ Հարավային Կովկասում և Պարսկաստանում տիրող իրավիճակին ծանոթանալու նպատակով Պյոտրը միաժամանակ որոշում է Օրիի ղեկավարությամբ դեսպանություն
ուղարկել Պարսկաստան։
1708-1709 թթ. Օրին իրականացնում է իր ուղևորությունը։ Հարավային Կովկասում գտնվելու ողջ ընթացքում ակտիվորեն աշխատում է արմատավորել ազատագրական պայքարի գաղափարը և ապահովել Ռուսաստանի նկատմամաբ հայ ժողովրդի բարեհաճությունը։ Պարսկաստանից վերադարձի ճանապարհին նրան է միանում Գանձասարի կաթողիկոս Եսայի ՀասանՋալալանը։ Օրիի ծրագիրը, սակայն, մնում է անավարտ, քանի որ 1711 թ. նա մահանում է Աստրախանում։ Նրա գործը շարունակում են Արցախ վերադարձած կաթողիկոս Եսայի Հասան Ջալալանը և ուրիշներ։

Ազատագրական պայքարն Արցախում։ Գանձասար վանական համալիրը Շուշիի բերդը
1722 թ. Պարսկաստանի դեմ ապստամբած աֆղաններին հաջողվեց գրավել մայրաքաղաք Սպահանը: Ստեղծված իրավիճակից փորձեց օգտվել Պյոտր Iը, որի վաղեմի նպատակն էր Մերձկասպան շրջանների գրավումը։ Ձեռնարկվեց Կասպիական արշավանքը։ Ռուսաստանի զինված օգնության ակնկալիքով օտար տիրապետությունը թոթափելու քայլեր ձեռնարկեցին վրացիներն ու հայերը։ Պյոտր Iը, սակայն, ընդհատեց արշավանքը և վերադարձավ Աստրախան։ Ռուսական զորքերին սպասող վրացհայկական զորքերը, որոնց առաջնորդներն էին Վախթանգ VIն ու կաթողիկոս Եսայի ՀասանՋալալանը, ցրվեցին։ Արցախ վերադարձած հայկական ուժերը մուսուլմանական իշխանություններին դիմադրելու նպատակով Գյուլիստանում, Շոշում (Շուշիում), Ջրաբերդում և այլուր ստեղծեցին ռազմական ամրություններ՝ սղնախներ։ Դրանք շուտով վերածվեցին կիսանկախ իշխանությունների։
Ռուսների արշավանքն անհանգստացրեց Օսմանյան կայսրությանը, որը ևս փորձեց օգտվել ստեղծված իրավիճակից և ներխուժեց Պարսկաստան։ Օսմանցիների նպատակն էր փակել ռուսական զորքերի առաջխաղացման ուղիները։ Այսպիսով՝ Արցախի ուժերը ստիպված էին մարտնչել նաև ավելի հզոր ու վտանգավոր թշնամու՝ օսմանյան նվաճողների դեմ։ 1723 թ. օսմանյան զորքերը Թիֆլիսը գրավելուց հետո շարժվեցին դեպի Գանձակ։ Այստեղ ծավալված մարտերում հայերի, վրացիների և տեղի մուսուլմանների միացյալ ուժերը պարտության մատնեցին օսմանյան զորքերին։ Հայերն ու տեղի մուսուլմանները փոխօգնության պայմանագիր կնքեցին՝ ընդդեմ օսմանցիների։ Նույն նպատակով Արցախի զորահրամանատարները համաձայնության եկան նաև Պարսկաստանի հետ։ Ազատագրական շարժման համար նոր մարտահրավեր դարձավ 1724 թ. կնքված ռուսօսմանյան պայմանագիրը։
Դրանով ամրագրվում էր Հարավային Կովկասն ազդեցության գոտիների բաժանելը։ Վրաստանն ու Հայաստանն անցնելու էին Օսմանյան կայսրությանը։ 1724 թ. Երևանը գրավելուց
հետո Օսմանյան կայսրությունը ձեռնամուխ եղավ Արցախի և Սյունիքի նվաճմանը։ Հաջողվեց գրավել Գանձակը։ Դրանից հետո իրավիճակն ավելի բարդացավ՝ չնայած հայկական ուժերի համառ դիմադրությանն ու անգամ որոշ հաջողություններին։ Հիշատակելի են հատկապես Վարանդայի և Շուշիի մարտերում ունեցած հաջողությունները։ Արցախում առավելությունն օսմանյան զորքերին անցավ 1728 թ.։ Այդ նույն տարում մահացավ Գանձասարի կաթողիկոս ՀասանՋալալանը։ Ակտիվացան հայ առաջնորդների միջև ներքին տարաձայնությունները. ոմանք ցանկանում էին բանակցել օսմանցիների հետ, մյուսները՝ շարունակել պայքարը մինչ ռուսների օգնությունը։ Այդ պայմաններում հայկական զորամասերն աստիճանաբար կազմալուծվեցին։ Օգնական զորք ստանալու նպատակով Ռուսաստան մեկնած Ավան և Թարխան յուզբաշիների (հարյուրապետեր) գլխավորած պատվիրակությունը, օգնություն չստանալով, այլևս չվերադարձավ Արցախ՝ ծառայության անցնելով ռուսական բանակում։

Ազատագրական պայքարը Սյունիքում։ Տեղի հայ ազատագրական շարժման
մյուս կարևոր կենտրոնը դարձավ Սյունիքը։ Հայ տանուտերերի խնդրանքով Վրաստանից Սյունիք եկած հայ զորավար Դավիթ Բեկը կարողացավ համախմբել տեղի մելիքների ուժերը և
ապստամբեց պարսկական տիրապետության դեմ։ Մի շարք հաղթանակներով նա կարողացավ իր տիրապետությունը հաստատել ամբողջ Սյունիքում։ Շարժու այնքան ազդեցիկ էր, որ պայքարին մասնակցելու եկան անգամ Լեհաստանի և Ղրիմի հայերը։ Սակայն դրությունը Սյունիքում կտրուկ վատթարացավ 1726 թ. գարնանը։ Թիֆլիսը, Երևանն ու Գանձակը նվաճելուց հետո օսմանյան զորքերը կարողացան ռազմակալել Նախիջևանն ու Ղափանի մերձակա գավառները։ Նահանջելով
թշնամու գերազանցող ուժերի առաջ՝ 1727 թ. գարնանը Դավիթ Բեկն իր մի քանի հավատարիմ զինակիցների հետ ամրացավ Հալիձորի բերդում։ Օսմանցիները չկարողացան ներթափանցել բերդ։ Մի քանի օր անց Մխիթար սպարապետի ու Տեր Ավետիսի գլխավորած
խմբին հաջողվեց գաղտնուղով դուրս գալ բերդից և թիկունքից հարձակվելով թշնամու վրա՝
պարտության մատնել նրան։ Դրան հաջորդած Մեղրիի հաղթանակից հետո Դավիթ Բեկը կապ հաստատեց Ատրպատականում գտնվող Սեֆյան շահ Թահմասպ IIի հետ՝ հակաօսմանյան շարժումը համատեղ կազմակերպելու առաջարկով։ Վերջինս իր հատուկ հրովարտակով ճանաչեց Դավիթ Բեկի իշխանությունը Սյունյաց երկրում, անգամ արտոնեց նրան դրամ հատել։ Սակայն այս ձեռքբերումը տևական չեղավ. Դավիթ Բեկի հանկարծակի մահվանից հետո (1728 թ.) նրա հետևորդների շրջանում ակտիվացան կա՛մ ռուսական, կա՛մ պարսկական, կա՛մ էլ օսմանյան աջակցությունն ակնկալող ուժերը։ Իրավիճակը չշտկվեց, անգամ այն ժամանակ, երբ ազատագրական պայքարի գլուխ անցած Մխիթար Սպարապետը մի շարք ռազմական հաջողություններ ունեցավ օսմանցիների դեմ։ Տարաձայնությունների հետևանքով ապստամբական ուժերի կազմալուծումը հնարավոր չեղավ կասեցնել։
Հայ զինվորականության շրջանում ծայր առած տարաձայնությունները պառակտեցին ուժերը։
1730 թ. Մխիթար Սպարապետը դավադրաբար սպանվեց։ Չնայած Արցախի և Սյունիքի ազատագրական շարժումերը վերջնական հաջողության չհասան, սակայն ազատագրական պայքարը դուրս եկավ ծրագրային և ինքնապաշտպանական փուլերից։ Այն վերածվեց լավ կազմակերպված և հետևողական ռազմական շարժման։

Առաջադրանքներ

ա. Ներկայացրո՛ւ։ Ինչո՞վ էր պայմանավորված, որ XVI-XVII դդ. հայ ազատագրական շարժման ղեկավարումը ստանձնեց հայոց եկեղեցին։
XVI-XVII դդ. հայ ազատագրական շարժման ղեկավարումը հայոց եկեղեցին ստանձնեց մի շարք գործոնների շնորհիվ։ Նախ՝ եկեղեցին շատ ազդեցիկ կառույց էր Հայաստանի հասարակության մեջ, որն ունի ներքին օրգանիզմ, հնարավորություն և հիմք, որպեսզի առաջնորդի ժողովրդի պայքարը։ Հայոց եկեղեցու բարոյական ու քաղաքական ազդեցությունն ուժեղ էր, քանի որ այն միավորում էր ժողովուրդը ու կարողանում էր համախմբել տարբեր խմբերի։ Երկրորդ՝ այդ ժամանակաշրջանում եկեղեցին կարող էր համագործակցել նաև արտաքին ուժերի՝ օրինակ՝ Կաթոլիկ եկեղեցու ու Եվրոպայի տարբեր երկրների հետ, որոնք ցանկություն ունեին Օսմանյան և Սեֆյան կայսրությունների դեմ պայքարում աջակցել։ Այսպիսով, եկեղեցին ոչ միայն կրոնական, այլ նաև քաղաքական ու ռազմական դեր ուներ։
բ. Բացատրի՛ր։ Ինչո՞ւ էին XVI-XVII դդ. հայ ազատագրական շարժման առաջնորդները Հայաստանի ազատագրման գործը կապում արևմտաեվրոպական երկրների հետ։
Հայ ազատագրական շարժման առաջնորդները, հատկապես XVI-XVII դդ. ընթացքում, հայ ժողովրդի ազատագրությունը կապում էին արևմտաեվրոպական երկրների հետ, քանի որ այդ ժամանակներում դրանք կարևոր դաշնակիցներ կարող էին լինել Օսմանյան և Սեֆյան կայսրությունների դեմ պայքարում։ Արևմուտքը, հատկապես Կաթոլիկ եկեղեցին, հակազդում էր Օսմանյան կայսրությանը և պարբերաբար փորձում էր ներգրավել եվրոպական պետություններին՝ այդ թվում նաև Ռուսաստանին և Պարսկաստանին, օսմանյան կայսրության դեմ պայքարում։ Որպես այդպիսին, արևմտաեվրոպական երկրները կարող էին ռազմական կամ դիվանագիտական աջակցություն տրամադրել՝ փորձելով օգտագործել Հայաստանի աշխարհագրական դիրքը որպես դաշնակից կամ վահանակ հակամարտության մեջ։
գ. Վերլուծի՛ր։ Որքանո՞վ էին իրատեսական Օրիի «Պֆալցյան» և «Մոսկովյան» ծրագրերը։ Որո՞նք էին եվրոպական երկրների և Ռուսաստանի շահերը Հայաստանի ազատագրության հարցում։
Օրիի «Պֆալցյան» և «Մոսկովյան» ծրագրերը դժվար էին իրագործելի, քանի որ միջազգային քաղաքական իրավիճակը հաճախ փոխվում էր, և շատ պետություններ նախապատվություն էին տալիս իրենց սեփական շահերին։ Օրիի առաջին ծրագիրը՝ «Պֆալցյան ծրագիրը», հիմնված էր այն կարծիքի վրա, որ Եվրոպայի աջակցությամբ հնարավոր կլիներ ազատագրել Հայաստանը։ Սակայն այն անհաջող էր, քանի որ Եվրոպայում հակաօսմանյան տրամադրությունները մարել էին, և Օրիի ներկայացրած ծրագիրը չստացավ անհրաժեշտ աջակցություն։ Երկրորդ՝ «Մոսկովյան ծրագիրը» իրատեսական էր միայն տեղում ուժերի հասանելիության և արտաքին քաղաքականության դինամիկայի առումով, սակայն դա կախված էր Ռուսաստանի շահերից՝ ռուս–շվեդական պատերազմի ավարտից հետո Ռուսաստանի աջակցությունը հնարավոր կլիներ։ Ռուսաստանը շահագրգռված էր Հայաստանի և Կովկասի տարածքում ազդեցություն ունենալու հարցում, բայց այն ժամանակահատվածում ռազմավարական և տնտեսական շահերը տարբեր էին։

1. Ճանաչի՛ր ազդեցությունը։ Ինչո՞վ էր կարևոր
   ռազմական ամրությունների՝ սղնախների ստեղծումն Արցախում և Սյունիքում։ Ի՞նչ նպատակով ստեղծվեցին դրանք։
   Ռազմական ամրությունների՝ սղնախների ստեղծումը Արցախում և Սյունիքում շատ կարևոր էր, քանի որ դրանք գործեցին որպես ինքնապաշտպանության միջոցներ մուսուլմանական ուժերի և օսմանյան զորքերի դեմ։ Սղնախները, ամրոցները և բերդերը թույլ էին տալիս հայերին պահել դիրքերը, պաշտպանվել ճնշումներից և որոշակի տարածքային անկախություն պահպանել։ Դրանք նաև ստեղծում էին մարտունակ ուժեր, որոնք կարող էին շարունակել դիմադրություն ցույց տալ օսմանյան ու պարսկական ուժերին։ Սղնախներն ապահովում էին մի քանի պաշտպանական պատվար՝ ուժերի կենտրոնացում, գաղտնիություն ու ռազմական պատրաստականություն։
   
2. Ընդհանրացրո՛ւ։ Ինչո՞ւ Արցախի և Սյունիքի ազատագրական շարժուերը չհասան վերջնական հաջողության։
   Արցախի և Սյունիքի ազատագրական շարժումները չհասան վերջնական հաջողության մի քանի պատճառներով։ Առաջին՝ այդ շրջաններում հայերի ուժերը հաճախ էին պառակտվում, թե՛ ներքին քաղաքական տարաձայնությունների, թե՛ արտաքին դաշնակիցների պակասի պատճառով։ Երկրորդ՝ անգամ եթե եղել են ժամանակավոր հաղթանակներ, պարսկական և օսմանյան զորքերի հզորությունը և նրանց կայսրությունների կենտրոնական ուժերը հաճախ գերազանցում էին տեղական հայկական դիմադրությունը։ Երրորդ՝ Ռուսաստանի օգնությունը հասանելի չէր, քանի որ այն առաջնահերթություն էր տալիս այլ ռազմավարական ուղղություններով։ Նույն կերպ, հայ առաջնորդները, չգտնելով բավարար դաշնակիցներ, և ներքին տարաձայնությունները զգալիորեն ազդեցին պայքարի ճակատագրի վրա։
   
3. Գնահատի՛ր։ Ինչո՞վ էին պայմանավորված Պարսկաստանի շահ Թահմասպ IIի կողմից Դավիթ Բեկի իշխանության ճանաչումը և անգամ նրան դրամ հատելու իրավունք տալը:
   Պարսկաստանի շահ Թահմասպ II-ը Դավիթ Բեկի իշխանությունը ճանաչեց և նրան դրամ հատելու իրավունք տվեց, որովհետև Դավիթ Բեկը բարելավել էր Սյունիքի կացությունը ու հզորացրել էր իր դիրքերը, ինչը բարենպաստ էր Սեֆյան կայսրության շահերին։ Թահմասպ II-ն ցանկանում էր վերահսկել Սյունիքի ռազմավարական տարածքը և օգտագործել Դավիթ Բեկի ազդեցությունն օսմանյան կայսրության դեմ պայքարում։ Նրա իշխանությունը ճանաչելու և դրամ հատելու իրավունք տալը մի կողմից ապահովում էր Դավիթ Բեկի աջակցությունը, մյուս կողմից՝ այս քայլը ընդունելի դարձնում էր Սյունիքի ներքին ու արտաքին խնդիրներին Սեֆյան կայսրության մուտքը։