Posted in Հասարակագիտություն 8

Թրաֆիքինգ

Թրաֆիքինգ (մարդկանց վաճառք կամ առևանգում)՝ մարդու հիմնարար իրավունքների խախտման ամենալուրջ ձևերից մեկն է։

Ինչ է Թրաֆիքինգը

Թրաֆիքինգը նշանակում է մարդու շահագործում՝

ուժով,
խաբեությամբ,
հարկադրանքով,
սպառնալիքով կամ խոցելի վիճակից օգտվելով։

Շահագործումը կարող է լինել․

սեռական շահագործում,
հարկադիր աշխատանք,
մուրացկանություն,
օրգանների ապօրինի վաճառք և այլն։

Ով կարող է դառնալ զոհ

Թրաֆիքինգի զոհ կարող է դառնալ ցանկացած մարդ՝ կին, տղամարդ կամ երեխա, հատկապես՝

աղքատ ընտանիքների երեխաները,
գործազուրկներն ու կրթություն չունեցող մարդիկ,
արտագնա աշխատանքի մեկնողները։

Ինչպես պաշպանվել

Մի վստահիր կասկածելի աշխատանքային առաջարկների,
Երբեք մի հանձնի անձնագիրդ անծանոթին,
Իմանա քո իրավունքները՝ թե՛ Հայաստանում, թե՛ արտասահմանում,
Տեղեկացիր, ու հարցրի՛ր, եթե կասկածներ ունես։

Հայաստանում

Հայաստանում թրաֆիքինգի դեմ պայքարն իրականացվում է պետական և ոչ պետական կազմակերպությունների միջոցով։ Գոյություն ունեն թեժ գծեր, աջակցության կենտրոններ, որոնց կարելի է դիմել օգնության համար։

Posted in Հասարակագիտություն 8

Կոռուպցիա

Կոռուպցիա — դա պետական կամ հասարակական իշխանություն ունեցող անձանց կողմից իրենց պաշտոնեական դիրքը չարաշահելու գործընթացն է՝ անձնական շահի համար։ Կոռուպցիան խաթարում է արդարությունը, օրենքի ուժը և ժողովրդավարական արժեքները։

Ինչպես է դրսևորում կոռուպցիան

Կոռուպցիան կարող է ունենալ տարբեր ձևեր՝

Կաշառակերություն – երբ պաշտոնյան գումար կամ նվեր է ստանում որոշակի «հնազանդության» դիմաց։
Անօրինական ծառայություններ – պետական աշխատողը օգնում է մարդկանց՝ շրջանցելով օրենքը։
Ձևական մրցույթներ – մրցույթներն ու մրցանակաբաշխությունները նախապես որոշված են։
Ընտանեկան կամ բարեկամական կապերով աշխատանքի ընդունում Պաշտոնները բաժանվում են ոչ ըստ կարողությունների, այլ ըստ ծանոթության։

Ինչու է կոռուպցյան վնասակար

Խաթարում է արդարությունը և հավասար հնարավորությունները։
Նվազեցնում է հասարակության վստահությունը պետության նկատմամբ։
Զբաղեցնում է պաշտոնները անհամապատասխան մարդիկ։
Խոչընդոտում է զարգացմանը, հատկապես՝ կրթության, առողջապահության և տնտեսության ոլորտներում։

Օրինակներ

Երբ ուսանողն անցնում է քննությունը ոչ թե գիտելիքի, այլ «նվերի» միջոցով։
Երբ ճանապարհաշինության համար տրամադրված գումարը ծախսվում է ոչ նպատակային։
Երբ պաշտոնյա ընդունում է ընկերոջ որդուն աշխատանք՝ անտեսելով ավելի արժանի թեկնածուներին։

Posted in Հասարակագիտություն 8

Առաջնորդություն

Առաջնորդություն — մարդկանց առաջնորդելու, ուղղորդելու և ոգեշնչելու գործընթացն է, երբ մեկը կարողանում է ազդել ուրիշների մտածելակերպի, վարքի կամ գործողությունների վրա՝ ընդհանուր նպատակի կամ գաղափարի համար։

Ինչ է նշանակում լինել առաջնորդ

Առաջնորդը ոչ միայն կարգադրություններ տվող անձ է, այլ այն մարդն է, ով իր օրինակով, վերաբերմունքով և գաղափարներով կարողանում է ուրիշներին ոգեշնչել, միավորել և առաջնորդել ճիշտ ուղղությամբ։

Առաջնորդություն հատկանիշներ

Լավ առաջնորդը սովորաբար ունի հետևյալ հատկությունները՝
Պատասխանատվություն
Վստահություն իր և ուրիշների նկատմամբ
Հաղորդակցվելու հմտություն
Ոգեշնչելու կարողություն
Արդարամտություն և ազնվություն
Սովորելու և զարգանալու ցանկություն

Որնե տարբերությունը իշխանություն և առաջնորդություն միջև

Իշխանությունը՝ իրավական կամ պաշտոնական իրավունք է՝ հրաման տալու կամ վերահսկելու։
Առաջնորդությունը՝ բարոյական կամ անձնական ազդեցություն է՝ մարդկանց ներշնչելու, հետևեցնելու։

Օրինակ՝ մի ղեկավար կարող է իշխանություն ունենալ, բայց չլինել առաջնորդ։ Իսկ սովորական մի մարդ կարող է չունենալ պաշտոն, բայց լինել մարդկանց իրական առաջնորդ՝ իր խոսքով և վարքով։

Օրինակներ

Մեսրոպ Մաշտոցը՝ առաջնորդ էր, ով ոգեշնչեց իր ժողովրդին կրթության և գրի միջոցով։
Նելսոն Մանդելա՝ առաջնորդ էր, ով պայքարեց հանուն հավասարության և ներողամտության։
Դասարանի ավագը նույնպես կարող է լինել առաջնորդ, եթե միավորում է դասընկերներին և օգնում նրանց։

Posted in Հասարակագիտություն 8

Իշխանություն

Իշխանությունը՝ դա մարդկանց կամ հասարակությունների վրա ազդեցություն գործադրելու, ղեկավարելու կամ կարգավորելու հնարավորությունն ու իրավունքն է։ Այն կարող է դրսևորվել տարբեր ձևերով՝ քաղաքական, իրավական, բարոյական, տնտեսական կամ նույնիսկ անձնական հարաբերություններում։

Հիմնական ձևերը

Քաղաքական իշխանություն – պետության ղեկավարության, օրենսդիր, գործադիր և դատական մարմինների կողմից իրականացվող իշխանություն։

Իրավական իշխանություն – օրենքների հիման վրա որոշումներ ընդունելու և դրանք պարտադրելու իրավունք։

Բնական կամ անձնական իշխանություն – ծնողների, ուսուցիչների, կամ փորձառու մարդկանց ազդեցությունը մյուսների վրա։

Տնտեսական իշխանություն – փողի կամ ռեսուրսների միջոցով ազդեցություն ունենալու հնարավորություն։

Օրինակներ

Նախագահը ունի իշխանություն երկրի ներսում որոշումներ ընդունելու։
Դասղեկը որոշում է դասարանի կանոնները և հետևում դրանց պահպանմանը։
Մեծ ընկերությունները կարող են տնտեսական իշխանություն ունենալ՝ ազդելով շուկայի վրա։

Իշխանությունը կարող է լինել՝

Օրինական (լեգիտիմ) – երբ այն ճանաչվում է օրենքով կամ հասարակության կողմից,

Բռնի կամ ոչ օրինական – երբ այն ձեռք է բերվել ուժի միջոցով կամ խախտելով օրենքը։

Posted in Հասարակագիտություն 8

Հավասարություն

1. Հավասարություն
Հավասարությունը նշանակում է, որ տարբեր անձինք կամ օբյեկտներ ունեն նույն իրավունքները, հնարավորությունները կամ արժեքները՝ անկախ նրանց տարբերություններից: Այս համատեքստում հավասարությունը ենթադրում է, որ բոլորն ունեն միևնույն պայմաններ և չեն խտրակում իրենց միջև որևէ կերպ՝ ըստ սեռի, ռասայի, ազգային պատկանելիության կամ այլ հատկանիշների:

Օրինակ: Բոլոր աշակերտները դպրոցում պետք է ունենան հավասար հնարավորություններ՝ գիտելիքների ձեռքբերման մեջ, անկախ նրանց ընտանեկան կարգավիճակից։

2. Իրավահավասարություն
Իրավահավասարությունը վերաբերում է այն գաղափարին, որ բոլոր մարդիկ պետք է ունենան նույն իրավունքները ու պարտականությունները՝ օրենքի առջև։ Այն ապահովում է, որ յուրաքանչյուր անձ չպետք է ենթարկվի խտրականության կամ անարդար վերաբերմունքի, անկախ նրա սեռից, ռասայից, սոցիալական դիրքից կամ այլ տարբերություններից։

Օրինակ: Իրավահավասարություն է այն, երբ երկիրն ապահովում է բոլոր քաղաքացիների հավասար իրավունքները՝ օրենքի առաջ, օրինակ, դատաքննության ժամանակ։

3. Սոցիալական հավասարություն
Սոցիալական հավասարությունը ենթադրում է, որ բոլոր մարդիկ պետք է ունենան հավասար հնարավորություններ և պայմաններ՝ սոցիալական, տնտեսական և քաղաքական ոլորտներում։ Այն պայքարում է սոցիալական խտրականության դեմ և ձգտում է չլինել որևէ մեկին գերադասություն կամ անտեսում նրա սոցիալական կարգավիճակի կամ միջոցների պատճառով։

Օրինակ: Մի երկրում, որտեղ բոլոր քաղաքացիները՝ անկախ նրանց եկամուտներից, կարող են մուտք ունենալ բարձրագույն կրթություն, նշում է սոցիալական հավասարության սկզբունքը։

Posted in Հասարակագիտություն 8

Արդարություն

Արդարությունը նշանակում է այն, որ բոլոր մարդիկ պետք է վերաբերվեն հավասար, պետք չէ խտրականություն անել՝ հիմնված նրանց սոցիալական կարգավիճակի կամ այլ տարբերությունների վրա։ Այն երաշխավորում է, որ յուրաքանչյուր մարդ ստանա այն, ինչին նա իրավասու է՝ ինչպես օրենքի, այնպես էլ բարոյականության մեջ։

Իրավական արդարություն

Իրավական արդարությունը նշանակում է, որ բոլորն ունեն նույն իրավունքները ու պարտականությունները օրենքի առջև։ Օրինակ՝ եթե ինչ-որ մեկը խախտում է օրենքը, նա պետք է պատասխանատվություն կրի՝ անկախ իր կարգավիճակից։ Բոլորը պետք է վարվեն օրենքին համապատասխան։

Բարոյական արդարություն

Բարոյական արդարությունը կապված է մարդկանց միջև հարաբերությունների հետ։ Այն ենթադրում է, որ մենք պետք է գործենք ազնիվ, հարգանքով ու մյուսներին մերժում ենք անարդարությունը։ Օրինակ՝ մի ընկեր, որը օգնում է իր ընկերոջը դժվար իրավիճակում, դա է բարոյական արդարություն։

Այսպիսով, արդարությունը կարևոր է, որովհետև ապահովում է մարդու իրավունքները, սոցիալական խաղաղությունն ու փոխըմբռնումը։

Posted in Հասարակագիտություն 8

Ազատություն

Ազատությունը հիմնարար իրավունքն է, որը յուրաքանչյուր մարդ պետք է ունենա՝ չկտրվելով իր հիմնարար ազատություններից: Այն կապ ունի մարդուն հնարավորություն տալու՝ ընտրել իր ճանապարհը, համոզմունքները և գործողությունները առանց արտակարգ սահմանափակումների:

Ազատությունը չի նշանակում միայն անել այն, ինչ ուզում ես, այլ նաև պատասխանատվություն վերցնել քո գործողությունների համար: Մարդը ազատ է լինելու այնքան, որքան չի խախտում ուրիշի ազատությունները: Այստեղ է, որ ամեն ինչ հստակ սահմանվում է՝ ազատությունը պետք է լինի որոշակի սահմանափակումներով՝ ապահովելով հասարակության և հասարակության անդամների իրավունքների պաշտպանության հնարավորություն։

Ազատության իրավունքն ու այն կիրառելու ձևերը տարբեր երկրներում ու մշակույթներում կարող են տարբեր լինել, սակայն ամենուրեմն այս արժեքը եղել է ու մնում է մարդու իրավունքների և արժանապատվության հիմնարար մաս:

Posted in Հասարակագիտություն 8

Ինչ է արժեքը: Մարդը որպես արժեք

Արժեքը մի բան է, որը մենք կարևորում ենք և որը համարում ենք լավ կամ ցանկալի: Արժեքները ձևավորում են մեր մոտեցումները, վարվելակերպը և որոշումները կյանքի տարբեր իրավիճակներում:

Մարդը որպես արժեք՝ դա նշանակում է, որ յուրաքանչյուր անձ ունի անկրկնելի արժեք՝ անկախ նրանից, թե նա ինչպե՞ս է ապրում կամ ինչ նվաճումներ ունի: Մարդու արժեքը ոչ թե նրա ունեցածը կամ տեղը հասարակությունում է, այլ նրա գոյությունը, նրա արժանապատվությունը:

Կարևոր արժեքներ կարող են լինել՝

  1. Սեր՝ որը հիմք է բոլոր հարաբերությունների համար:
  2. Արդարություն՝ ամենակարևորն է հավասար հնարավորությունները և խտրականության բացակայությունը:
  3. Հարգանք՝ երբ ընդունում ենք ուրիշների կարծիքները և իրավունքները:
  4. Ազատություն՝ երբ մարդիկ ազատ են իրենց ընտրությունները կատարելու մեջ:
  5. Հոգատարություն՝ մոտեցում, որը ցույց է տալիս, որ մենք հետաքրքրված ենք մյուսների բարեկեցությամբ:

Արժեքների գնահատման համար անհրաժեշտ է որոշակի կենսափորձ ու գիտելիքներ, քանի որ դրանց նշանակությունը հաճախ բացատրվում է միայն այն ժամանակ, երբ մենք ապրում ենք նման փորձառություններ կամ հանդիպում ենք դժվարությունների: Մարդը հաճախ հասկանում է, թե ինչ է նշանակում արդարությունը կամ հարգանքը, երբ ինքն անձամբ ապրում է այդ արժեքների ներքո։

Արժեքներ, որոնք չեն կորցնի իրենց նշանակությունը.

  • Սեր՝ միշտ կարևոր կլինի, քանի որ մարդկանց միջև կապեր առանց սիրո չեն լինում:
  • Արդարություն՝ անշրջելի է ցանկացած ժամանակ ու տեղում:
  • Հարգանք՝ այն արժեք է, որը միշտ պետք է պահպանվի:
  • Ազատություն՝ մարդու իրավունքների և անձնական ընտրության կարևորությունն է:
  • Խաղաղություն՝ առանց դրա չի լինի կայուն հասարակություն:

Այս արժեքները մշտապես կարևոր են, քանի որ դրանք հիմք են հանդիսանում մեր հասարակության ու մեր անձնական կյանքը ճիշտ և բարեխիղճ կազմակերպելու համար:

Posted in Հասարակագիտություն 8

Ընտանիք, ազգ, մշակույթ

  1. Ընտանիք
    Ընտանիքը մարդկանց խումբ է, որ միավորվում է տանը ապրելու և միմյանց օգնելու համար։ Ընտանիքը այն վայրն է, որտեղ մարդիկ միմյանց սիրում են, հոգ են տանում ու աջակցության կարիք ունեն։ Սա առաջին ուսուցման և բարոյական արժեքների տարածման վայրն է, որտեղ երեխաները սովորում են կյանքի հիմունքները։
  2. Ազգ
    Ազգը մի ժողովուրդ է, որը կապ ունի իր պատմության, լեզվի, մշակույթի և սովորույթների հետ։ Այս մարդիկ միմյանց նմանություններ ունեն՝ ավելի հաճախ լեզվով կամ ավանդույթներով։ Նրանք նաև զգում են իրենց ընդհանուր սերունդը, անցած ճանապարհը և ընդհանուր ապագան։
  3. Մշակույթ
    Մշակույթը այն ամենն է, ինչ ստեղծում է մի ժողովուրդ՝ արվեստ, երգ, պար, գրականություն, սովորույթներ։ Այն նաև սովորություններն ու այնպիսի բաներ է ներառում, ինչպիսիք են կենցաղը, հագուստը կամ սնունդը։ Մշակույթը նաև ցույց է տալիս, թե ինչպես ենք մենք մտածում, ապրում ու հաղորդակցվում։

Այս երեք հասկացությունները՝ ընտանիքը, ազգը և մշակույթը, ազդում են մեր ձևավորմանը և կյանքին:

Posted in Հասարակագիտություն 8

Համագործակցություն, հակասություն և համակեցություն

Համագործակցությունը, հակասությունը և համակեցությունը սոցիալական հարաբերությունների երեք կարևոր տեսակ են:

  1. Համագործակցություն — սա այն հարաբերությունն է, երբ մարդիկ կամ խմբեր միասին աշխատում են ընդհանուր նպատակների հասնելու համար։ Օրինակ, տարբեր կազմակերպությունների համագործակցությունը նոր նախագծեր իրականացնելու համար։
  2. Հակասություն — սա այն իրավիճակն է, երբ մարդիկ կամ խմբեր ունեն տարբեր, հաճախ մրցակցող, նպատակներ կամ տեսակետներ։ Հակասությունները կարող են առաջացնել կոնֆլիկտներ կամ քննարկումներ։ Օրինակ, քաղաքական բանավեճերը տարբեր տեսակետներով։
  3. Համակեցություն — սա հարաբերությունն է, երբ մարդիկ կամ խմբեր ապրում են կամ գործում են միասին, բայց առանց ակտիվ համագործակցության կամ հակասությունների։ Դա կարող է լինել, օրինակ, բնակարանային կոմունալ ծառայություններում, որտեղ մարդիկ կողք-կողքի ապրում են, բայց չեն մասնակցում միմյանց գործերին։

Այս երեք հարաբերությունները կարևոր են մեր սոցիալական կյանքի և փոխազդեցությունների համար, և դրանք կարող են փոխակերպվել՝ կախված իրավիճակից և մարդկանց վարքից։