Ներկայացրու։ Ի՞նչ հետևանքներ ունեցան Լենկ Թեմուրի ասպատակությունները Հայաստանի բնակչության և քաղաքային կյանքի վրա։
Լենկ Թեմուրի ասպատակությունները Հայաստանի համար աղետալի հետևանքներ ունեցան՝ հայ ժողովրդի բնակչության մեծ մասը կորցնելով, բազմաթիվ քաղաքներ ավերվելով և երկրի տնտեսական ու քաղաքական կյանքը խառնաշփոթի մեջ ընկնելով։ Նա բազմաթիվ կոտորածներ էր կազմակերպում, որոնց հետևանքով ավերվեցին քաղաքներ, բռնագրավվեցին գյուղեր, իսկ բնակչությունը բռնությունների ենթարկվեց կամ տարհանվեց։ Արդյունքում Հայաստանի քաղաքները կորցրեցին իրենց նշանակությունն ու ապրելու համար անհրաժեշտ պայմանները, իսկ հասարակական և տնտեսական կյանքը խաթարվեց։
Բացատրի՛ր։ Ի՞նչ նշանակություն ունեցավ 1441 թ. Էջմիածնում հայոց հայրապետական աթոռի վերահաստատումն։
1441 թվականին Էջմիածնում հայոց հայրապետական աթոռի վերահաստատումը մեծ նշանակություն ունեցավ թե՛ կրոնական, թե՛ քաղաքական տեսանկյունից։ Կրոնական առումով դա նշանակում էր, որ Հայ եկեղեցին վերականգնեց իր առաջնորդությունը և ինքնուրույնությունը, ինչը կարևոր էր եկեղեցու կազմակերպական կյանքը պահպանելու և նրա ներքին ազդեցությունը ամրապնդելու համար։ Քաղաքական առումով, հայրապետական աթոռի վերադարձը նպաստեց հայ ժողովրդի համախմբմանը, ուտելիքների ու հոգևոր կապերի վերականգնմանը, ինչը ավելի դժվարին պայմաններում կայունություն ու զսպանակներ ապահովեց երկրի համար։
Վերլուծի՛ր։ Ինչպիսի՞ քաղաքականություն էր վարում Ջհանշահը հայերի նկատմամբ, ինչո՞ւ։
Ջհանշահը վարում էր հայերի նկատմամբ զգուշավոր ու համատեղ քաղաքականություն, որն aimed էր ապահովելու հայերի աջակցությունը իր իշխանությանը։ Նա թույլ տվեց հայերին վերականգնել որոշ տարածքների իշխանությունը՝ միաժամանակ այդ տարածքներում հաստատելով իր կառավարման վերահսկողությունը։ Այս քայլը նպատակ ուներ կանխել հայերի հակառակումը և հետագայում ամրապնդել իր իշխանությունը, քանի որ վստահ էր, որ հայերին որոշ զիջումներ տալով՝ նրանց հետ համագործակցությունն ու հավատարմությունը կարելի է պահել։
Լուսավորական շարժումը XVII-XVIII դարերում առաջացած մտավոր և սոցիալական միտում էր, որը շեշտադրում էր բանականության, գիտության և առաջադիմության կարևորությունը: Այդ ժամանակաշրջանում զարգացել էին հետևյալ հիմնական գաղափարները՝
Ավատատիրության մերժում՝ իշխող կարգերի դեմ, որոնք հիմնված էին Աստծո կամքից կամ բարերար իշխանության վրա:
Մարդու բանականության կարևորություն՝ հավատալով, որ մարդիկ կարող են հասնել ճշմարտության ու բարեկեցության, եթե օգտագործեն իրենց բանականությունը:
Բնական իրավունքների պաշտպանություն՝ յուրաքանչյուր մարդ ունի կյանք, ազատություն և սեփականություն, որոնք չպետք է խախտվեն:
Հասարակության առաջադիմություն՝ հավատ, որ մարդը կարող է բարելավել իր կյանքը գիտության, կրթության և բարեփոխումների միջոցով:
Կրոնի և տգիտության դեմ պայքար՝ փորձելով ազատվել կրոնականdogmatism-ից և տգիտությունից:
Իշխանության բաժանում՝ զանազան իշխանության ճյուղերի միջև ուժերի հավասարակշռություն՝ խուսափելով իշխանության կենտրոնացումից:
Ջոն Լոկը Ջոն Լոկը (1632-1704) անգլիացի փիլիսոփա էր, որն առանձնանում է որպես լուսավորական շարժման կարևոր ներկայացուցիչներից մեկը։ Նա զարգացրել է բնական իրավունքների տեսությունը, ըստ որի մարդը ծնվում է որոշակի անalienable (չմերժելի) իրավունքներով՝ կյանք, ազատություն և սեփականություն։ Լոկը հավատում էր, որ կառավարությունները գոյություն ունեն այն նպատակով, որ պաշտպանի այս իրավունքները, և որ հասարակությունը ունի իրավունքը փոխել կամ հեռացնել այն իշխանությանը, որը չի կատարում այդ պարտավորությունները։
Լուսավորյալ միապետները Լուսավորյալ միապետները այն ժամանակաշրջանի արքայա-իշխանները էին, ովքեր ընդունում էին Լուսավորյալ շարժման գաղափարները և փորձում էին դրանք կիրառել իրենց կառավարումներում։ Նրանք հասկացան, որ իշխելու համար պետք է հիմնվել բանականության, գիտության և հասարակության բարելավման սկզբունքների վրա։ Շատ դեպքերում նրանք իրականացնում էին բարեփոխումներ, որոնք ուղղված էին իշխանության բաժանմանը, կրթության բարելավմանը և օրենքների արդարացմանը։ Առավել հայտնի լուսավորյալ միապետները էին Ֆրիդրիխ II-ը Պրուսիայից, Կատրին II-ը Ռուսաստանից և Ժոզեֆ II-ը Ավստրիայից։
1.Ի՞նչ էր ինդուլգենցիան և ի՞նչ նպատակի էր ծառայում:
Դա եկեղեցու կողմից վաճառվող թուղթ էր, որով եղեցին հավացնում էր որ ներում էր մարդու մեղքերը։
Ի՞ նչ է ռեֆորմացիան:
Դա տասնվեցերորդ դարում տեղի ունեցած կրոնական շարժում էր, որին հիմք էր դրել Մարտին Լյութերը։ Այն դեմ էր ինդուլիգենցւաների վաճառմանը և նաև Հռոմի պապին
Ե՞րբ է սկսվել և որքա՞ն է տևել Նիդերլանդական հեղափոխությունը:
Նիդերլանդական հեղափոխությունը սկսվել է 1566 թվականին՝ ապստամբությամբ, և տևել է մինչև 1609 թվականը, երբ Իսպանիան ճանաչեց Նիդերլանդները որպես անկախ պետություն։
Ինչո՞վ ավարտվեց այդ պայքար:
Ստորագրվեց պայմանագիր և Իսպանիան ճանաչեց Նիդեռլանդները որպես անկախ երկիր
Մշակութային այս նոր մոտեցումների հիման վրա բուռն զարգացում ապրեցին իտալական գրականությունը, արվեստը և գիտությունը։ Վերածննդի գրականությունը հիմնադրել են «Ֆլորենցիայի երեք լուսատուները»՝ Դանտե Ալիգիերին,Ֆրանչեսկո Պետրարկան և Ջովանի Բոկաչչոն: Դանտեն աշխարհին հայտնի է իր «Աստվածային կատակերգություն» պոեմով։ Պետրարկան առաջինն էր, որի պոեզիան ամբողջովին նվիրված էր մարդուն։ Նրա գաղափարները շարունակեց Բոկաչչոն։ Այսպես կոչված Բարձր Վերածննդի աշխարհահռչակ ստեղծագործողներ են Լեոնարդո դա Վինչին, Միքելանջելո Բուոնարոտին և Ռաֆայել Սանտին։ Բարձր Վերածննդի դարաշրջանում մեծ զարգացում ապրեց նաև փիլիսոփայական և քաղաքագիտական միտքը։ Սոցիալական հավասարության և արդարության գաղափարները տեղ են գտել հումանիստ Թոմազո Կամպանելայի «Արևի քաղաքը» ուտոպիական ստեղծագործության մեջ։ Իտալիայի վերամիավորման և պետության կառավարման հարցերին էին նվիրված Նիկոլո Մաքիավելու «Տիրակալը» և «Ֆլորենցիայի պատմությունը» աշխատությունները։ Մաքիավելու նպատակը միասնական ու անկախ Իտալիայի ստեղծումն էր։ Նրա կարծիքով այս նպատակին հասնելու համար չպետք է կանգ առնել բռնության, կեղծիքի և դաժանության առջև։ «Նպատակն արդարացնում է միջոցները»,— ասում էր նա։ Վերածննդի մշակույթը մեծ դեր է խաղացել իտալացիների պատմության մեջ։ Ներքին կռիվներից և օտարերկրյա տիրապետությունից թուլացած Իտալիայում նոր մշակույթի հիման վրա սկսեց զարգանալ ազգային միասնության գիտակցությունը։ Սակայն այդ ժամանակ չկային Իտալիան միավորող ուժեր, ուստի երկիրը դեռ երկար ժամանակ մնաց մասնատված։
Հյուսիսային Վերածնունդը Վերածնունդը Իտալիայից տարածվեց եվրոպական մյուս երկրներում, որոնք հիմնականում ընկած էին Իտալիայից հյուսիս: Այդտեղի նոր մշակույթը ստացել է Հյուսիսային Վերածնունդ ընդհանրական անվանումը: Դրա նշանավոր գործիչներից էր նիդերլանդացի Էրազմ Ռոտերդամցին: Նրան մեծ հռչակ բերեց «Գովք հիմարության» երգիծական ստեղծագործությունը: Նա ծաղրի է ենթարկում եկեղեցու քարացած կանոնները և մարդկանց արատները: Նշանավոր հումանիստ էր անգլիացի Թոմաս Մորը: Նա հայտնի դարձավ «Ուտոպիա» գրական ստեղծագործությամբ: Զարգացում ապրեց նաև Հյուսիսային Վերածննդի արվեստը: Այդ բնագավառում հատկապես մեծ հռչակ էին վայելում Ալբրեխտ Դյուրերը, Ռեմբրանդտը և Պիտեր Բրոյգել Ավագը: Այսպիսով՝ Վերածննդի դարաշրջանում սկսեց ձևավորվել եվրոպական նոր մշակույթը:
ԲԱՌԱՊԱՇԱՐ Հումանիստ — Մարդասեր: Դանտե Ալիգիերի — Իտալացի բանաստեղծ Ֆլորենցիա քաղաքից (1265–1321 թթ.)։ Կա տեսակետ, որ նրանով է սկզբնավորվում Վերածնունդը։Դանտեի գլուխգործոցը՝ «Աստվածային կատակերգությունը», համարվում է իտալերենով գրված ամենանշանավոր գրական գործը և համաշխարհային գրականության գլուխգործոց Ֆրանչեսկո Պետրարկա — Իտալացի բանաստեղծ Ֆլորենցիա քաղաքից, համարվում է առաջին հումանիստ հեղինակը (1304–1374 թթ.)։ Ջովանի Բոկաչչո — Իտալացի գրող Ֆլորենցիա քաղաքից (1313–1375 թթ.)։Բոկաչչոյի «Դեկամերոն» ստեղծագործության մեջ տեղ են գտել իրական կյանքից վերցրած հետաքրքրաշարժ փոքրիկ պատմվածքներ։ Հեղինակի կարծիքով մարդկային արժանապատվությունը պայմանավորված է ոչ թե ծնունդով, այլ բարոյական կատարելությամբ և փառավոր գործերով։
Լեոնարդո դա Վինչի — Իտալացի նկարիչ, գիտնական (1452–1519 թթ.)։Լեոնարդո դա Վինչին հանճարեղ գեղանկարիչ է,հայտնի է իր «Ջոկոնդա» («Մոնա Լիզա») նկարով և «Խորհրդավոր ընթրիքը» որմնանկարով, որոնք Վերածննդի կերպարվեստի բարձրագույն նվաճումներից են։ Նա նաև նշանավոր գիտնական էր։ Ստեղծել է թռչող սարքերի և ստորջրյա լողացող մեքենաների ուրվագծեր։
Լեոնարդո դա Վինչի (1452–1519) իտալացի ծագումով համաշխարհային մեծ արվեստագետ, գիտնական, մի շարք ոլորտների երևելին էր՝ ճարտարապետություն, քիմիա, մաթեմատիկա, մեխանիկա, կենսաբանություն, հենասպորտ, երաժշտություն ու այլն։ Նա համարվում է Հ Renaissance դարաշրջանի ամենահսկայական դեմքերից մեկը։
Արվեստը և ժառանգությունը
Լեոնարդոյի արվեստի հիմնական բնույթը բնութագրվում է ներդաշնակության, հորիզոնական ու ուղղահայաց ձևերի կիրառմամբ։ Նրա առավել հայտնի կտավներից է «Մոնա Լիզա», որը խորհրդանշում է գեղեցկության ու միստիկական հավասարակշռության միության անարատ պատկեր։ Լեոնարդոն նաև ստեղծել է «Վերջին ընթրիքը» (1495-1498), որը համարվում է առասպելական կերպարների մաստերփիես, որտեղ տեսանելի է խորը հոգեբանական վերլուծություն։
Գիտական ուսումնասիրությունները
Լեոնարդոն հայտնի էր իր շուտով հայտնաբերված ու առաջադեմ գաղափարներով։ Նա դավաճանել էր «գիտության սահմանները», որովհետև, ի տարբերություն շատ գիտնականների, փորձել էր փորձարկումներ կատարել՝ չսահմանափակվելով միայն տեսական ուսումնասիրությամբ։ Նրա քանդակագործական ու ֆիզիկական ձևերի նկատմամբ հետաքրքրությունը և արվեստի միջոցով մանիպուլյացիաները հաճախ լցված էին բնագիտական մոտեցումներով։
Լեոնարդոն թողեց բազմաթիվ կտավներ, նկարներ, մեքենաների նախագծեր, բայց հաճախ նրա ձեռագիրները ոչ բոլորն են բացահայտվել։ Նրա տարբեր գաղափարները ներառում էին օդանավերի (որտեղ նա նկարագրում էր թռչելու համար միտքը), զրահապատ տանկեր, հիդրավլիկ սարքեր և նույնիսկ միկրոսկոպիկ դիտարկումներ։
ժառանգություն
Լեոնարդո դա Վինչին մի մարդու է դարձել, ով համակցել էր արվեստը, գիտությունը և բանականությունը։ Այսօր նրա նկարները և ստեղծագործությունները մնում են արվեստի աշխարհի ամենագեղեցիկ և ճանաչված նմուշները։
Նոր մշակույթի առաջացման պատմական պայմանները: Վերածննդի մշակույթի առաջացումը կապված էր քաղաքների և ապրանքադրամական հարաբերությունների զարգացման հետ։ Քաղաքների հարուստ առևտրականներն ու արհեստավորները իրենց հարստության մի մասը ծախսում էին շքեղ պալատներ, շենքեր կառուցելու, երեխաներին կրթության տալու համար։ Աճեց մի շարք մասնագետների՝ ճարտարապետ, ճարտարագետ, նկարիչ, ուսուցիչ, պահանջարկը։ Մինչև նոր մշակույթի երևան գալը միջնադարի մտածողները առավելապես գրում էին Աստծո մասին, իրենց խնդիրն էին համարում դավանաբանական հարցերի պարզաբանումը։ Իտալիայի քաղաքների տնտեսական և մշակութային բուռն զարգացումը փոխեց վերաբերմունքը հոգևոր և աշխարհիկ կյանքի հանդեպ: XIV դարից սկսած՝ փորձեր էին արվում վերականգնելու մոռացության մատնված անտիկ մշակույթը և օգտագործելու դրա կարևոր նվաճումները։
Վերածննդի բովանդակությունը Սկիզբ առնող նոր մշակույթի ներկայացուցիչները խոնարհվում էին հունահռոմեական արվեստի և գիտության առջև, այն համարում էին մշակույթի «ոսկեդար»։ Վերածննդի գործիչներն ուսումնասիրում էին ոչ միայն Սուրբ Գիրքը, այլև անտիկ հեղինակներին, որոնց ուշադրության կենտրոնում հիմնականում մարդն էր։ Դասական լատիներենը դարձավ պաշտոնական հաղորդակցության ու գիտության լեզու:Վերածննդի ներկայացուցիչները սկսեցին հետաքրքրություն դրսևորել մարդու և նրա երկրային կյանքի նկատմամբ։ Մարդը դարձավ նոր մշակույթի ուսումնասիրման և ճանաչողության առանցքը։ Այդ պատճառով Վերածննդի գործիչներին սկսեցին անվանել հումանիստներ: Հումանիստներն իրենց հիմնական նպատակը համարում էին մարդուն ճանաչելը։ Նրանց կարծիքով մարդն ունի արժանապատվություն, անհատական արժեք և ամեն ինչի հասնելու ունակություն: XV դ. հումանիզմը վերածվեց մշակութային շարժման, քանի որ հումանիստներն իրենց գաղափարները տարածում էին հասարակության տարբեր խավերում։ Այսպես սկսեցին վերածնվել անտիկ հասարակության բազմաթիվ արժեքներ։ Ահա թե ինչու XIV–XVII դդ. առաջին կեսն ընկած ժամանակաշրջանը ստացավ Վերածնունդ (Ռենեսանս) անվանումը:
Առաջադրանք 1
Սովորել դասը և պատասխանել հարցերին
Ի՞նչ է նշանակում Վերածնունդ:
Այդ ժամակահատվածում սկսեցին վերածնվել բազմաթիվ անտիկ հասարակության արժեքներ և դրա պատճառով այդ ժամանակահատվածը անվանվեց վերածնունդ:
Ովքե՞ր էին հումանիստները:
Հումանիստներ անվանում էին վերածննդի գործիչներին, որոնց ուսումնասիրությունները և ճանաչողումները հիմնված էին մարդու և նրա կյանքի վրա:
Քրիստափոր Կոլումբոսը (1451–1506) հայտնի իտալացի ծովագնաց էր, ում ներգործությունը հանգեցրեց Եվրոպայի կողմից Ամերիկայի հայտնաբերմանը։ Նա նախնական նպատակ ուներ գտնելու արևելյան երկրները՝ հարուստ առևտրի ուղիներ բացելու համար, բայց իր ուղևորությունները հանգեցրին նոր աշխարհների բացահայտմանը՝ արևմտյան կիսագնդում։
Կոլումբոսի ուղևորությունները
Կոլումբոսը ծնվել էր գեներական ընտանիքում, բայց իր կյանքի մեծ մասն անցկացրել է ծովային ճանապարհորդությունների մեջ։ Նա վստահ էր, որ եթե նա ուղևորվի արևմուտք, կարող է հասնել Ասիա, ուստի նա իր ծրագիրը ներկայացրեց մի քանի եվրոպական պետությունների արքաներին։ Պատմության մեջ շատ ժամանակ Կոլումբոսը համարվում է որպես «Ամերիկայի հայտնագործող», սակայն իրականում նա երբեք չհասավ մինչև մայրցամաքի կիսով: Սակայն իր 1492 թվականի ուղևորությունն այդուհանդերձ ունի մեծ պատմական նշանակություն։
Նրա առաջին ուղևորությունը (1492–1493) սկսվեց Իսպանիայից՝ «Սанта Մարիա», «Պինտա» և «Նինյա» նավերով։ Կոլումբոսը 12 տուրկական շրջանում անցավ, բայց նրա նպատակին չհասավ։ Նա հասավ Կարիբյան կղզիներին՝ հավանաբար ներկայիս Բահամյան կղզիներին, այնուհետև այցելեց Կուբա և Hispaniola (այժմ Հաիթի և Դոմինիկյան Հանրապետություն)։ Կոլումբոսը կարծում էր, որ նա գտել է արևելյան երկրները, բայց իրականում նա հայտնաբերեց նոր աշխարհներ՝ անծանոթ Եվրոպային։
Կոլումբոսի նշանակությունը
Քրիստափոր Կոլումբոսի ուղևորությունները համարվում են կարևոր սկիզբ՝ Եվրոպայի կողմից Ամերիկայի գաղութացման և նոր աշխարհների բացահայտման։ Նրա հայտնագործությունները նպաստեցին Ատլանտյան օվկիանոսում կապերի զարգացմանը, ինչպես նաև արագացրին տնտեսական, քաղաքական ու մշակութային փոխազդեցությունները Եվրոպայի, Ասիայի, Աֆրիկայի և Ամերիկայի միջև։
Դրական արդյունքները:
Եվրոպացիներն սկսեցին մեծ հետաքրքրություն ցուցաբերել Ատլանտյան օվկիանոսի այն կողմի երկրների նկատմամբ՝ սկսվեց դեպի Ամերիկա գաղութային պաշարումների գործընթացը։
Ամերիկայի բուսական և կենդանական աշխարհը, ինչպես նաև թանկարժեք մետաղները (ոսկի, արծաթ) սկսեցին մեծ ներդրում ունենալ Եվրոպայի տնտեսությունում։
Արագացրեց նաև “Կոլումբյան փոխանակումը” (Columbian Exchange), երբ երկու աշխարհների միջև սկսեցին տեղափոխվել բույսեր, կենդանիներ, սնունդ, հիվանդություններ և տեխնոլոգիաներ։
Կոլումբոսի ժառանգություն
Իրականում Կոլումբոսը երբեք չհասավ ճշգրիտ այն վայրերին, որոնք ինքն ուզում էր գտնել։ Հետևաբար, այն ժամանակվա բացահայտումներն ու նրա կատարած քայլերը վիճելի են։ Օրինակ, երբ նա հայտնաբերեց նոր աշխարհները, նա չգիտեր, որ դրանք նոր մայրցամաքներ են՝ պարզապես մտածում էր, որ նա հասել է Ասիա։ Այնուամենայնիվ, Կոլումբոսի անվան հետ կապված առաջացած մի շարք լեգենդներ ու պատմություններ հետագայում դարձան պատմական նշանակություն ունեցող։
Այսօր Կոլումբոսը տարբեր կերպ է գնահատվում՝ երբեմն նրան համարում են հերոս, երբեմն՝ գաղութատեր և բռնակալ։ Նրա հայտնագործությունները, սակայն, անչափ ազդեցին աշխարհի պատմության ընթացքի վրա։
Ի՞նչ երկրներ ու աշխարհամասեր հայտնաբերվեցին և ո՞ւմ կողմից։
Ամերիկան հայտնաբերվեց Քրիստափոր կոլումբոսի կողմից և անվանվեց Ամերիկա Ամերիգո Վեսպուչիի օրոք, քանի, որ նա առաջինը հասկացավ, որ իրենց գտած վայրը ամենևին էլ Հնդկաստանը չէ: >Ի՞նչ է գաղութը
Որևէ իշխանության մեջ գտնվող տարածաշրջան, որը չուներ իրավունք ինքնուրույն զարգացման
>Համացանցի նյութերից՝ ձեր ընտրությամբ կատարե՛ք «Հայտնի ծովագնացը և նրա դերը պատմության մեջ» թեմայով նախագծային աշխատանքը:
Լրացուցիչ աշխատանք՝
Համացանից դուրս գրի՛ր «Գորդյան հանգույց» պատմական թևավոր խոսքը և բացատրի՛ր արտահայտության իմաստը։
ՀԻՄՆԱԿԱՆ ԳԱՂԱՓԱՐՆԵՐ ա. Ներկայացրո՛ւ։ Ո՞վքեր էին Լևոն I-ի մահվանից հետո հավակնում Կիլիկյան թագավորության գահին։ Ինչպե՞ս լուծվեց գահաժառանգության հարցը։
Լևոն I-ը մահացավ 1219 թվականի մայիսին՝ թագաժառանգի իրավունքները փոխանցելով իր դուստր Զաբելին։ Վերջինիս անչափահասության պատճառով նշանակվեց խնամակալ։ Շուտով խնամակալի պաշտոնն իր ձեռքը վերցրեց Կոստանդին Գունդստաբլը։
բ. Բացատրի՛ր։ Ինչո՞վ էր պայմանավորված հայմոնղոլական դաշինքի կնքումը։
1254 թ. Հեթում արքան անձամբ մեկնեց մոնղոլների մայրաքաղաք Կարակորում՝ հայ-մոնղոլական դաշինքը հաստատելու համար։ Դաշինքը կնքվեց նույն տարվա աշնանը Հեթում արքայի և Մանգու մեծ խանի միջև։ Ըստ պայմանագրի՝ կողմերը պայմանավորվում էին օգնել միմյանց պատերազմի ժամանակ։ Հայ վաճառականներին իրավունք էր վերապահվում արտոնյալ և ազատ առևտուր կատարել մոնղոլական պետության սահմաններում։ Հայաստանում Հայոց եկեղեցին ազատվում էր բոլոր տեսակի հարկերից։
գ. Հիմնավորի՛ր։ Ինչո՞ւ 1307 թ. Սսի ժողովը որոշեց ընդունել Կաթոլիկ եկեղեցուն միանալու՝ Հռոմի Պապի առաջարկը։
1270-ական թվականներին Կիլիկյան Հայաստանի համար շարունակում էին սպառնալիք մնալ Եգիպտոսի մամլուքները։ Նրանք 1292 թ. գրավում են հայոց կաթողիկոսանիստ Հռոմկլան։ Կաթողիկոսարանը տեղափոխվում է Սիս մայրաքաղաք։ Ստեղծված ծանր վիճակից դուրս գալու համար Կիլիկյան Հայաստանն օգնության ակնկալիքով բանակցություններ է սկսում Արևմուտքի, մասնավորապես պապականության հետ։ Օգնության դիմաց հայերից պահանջվում էր, որ Հայոց եկեղեցին ընդունի կաթոլիկություն և հպատակվի Հռոմի Պապին։ Առաջարկը քննարկվում է 1307 թ. Սիս քաղաքում հրավիրված ժողովում։ Որոշվում է ընդունել Կաթոլիկ եկեղեցուն միանալու՝ Հռոմի Պապի առաջարկը։ Որոշումը սրում է քաղաքական ճգնաժամը Կիլիկիայում։
Կիլիկիայի հայոց թագավորությունը (1198-1375թթ)
Առաջադրանք 1
>Նայելով քարտեզին նշի՛ր Կիլիկյան Հայաստանի խոշոր նավահանգիստները, որոնք մեծ նշանակություն ունեին միջազգային առևտրում։
Այաս (Լայաջազ), որը մեծ նշանակություն ուներ միջազգային առևտրում և Կիլիկիայի հիմնական դարպասն էր դեպի Միջերկրական ծով, • Կոռիկոս (Կորիկա), ևս մեկ ռազմավարական նավահանգիստ, • Սելևկիա (Սելևկիա Տրախեա), որը նույնպես կարևոր կենտրոն էր ինչպես առևտրի, այնպես էլ ռազմական նպատակներով:
>Ինչպե՞ս լուծվեց Լևոն 2-րդի մահվանից հետո գահաժառանգության հարցը։
Լևոն II-ի մահից հետո, գահաժառանգության հարցը բարդացավ, քանի որ նա չուներ արու ժառանգ: Խնդիրը լուծվեց դիվանագիտական ճանապարհով, երբ նրա դուստրը՝ Զապել թագուհին, ամուսնացավ Կոստանդին Լամբրոնացու որդու՝ Հեթում I-ի հետ, որն էլ հստակեցրեց գահի ժառանգության իրավունքը և ապահովեց Կիլիկյան Հայաստանի կայունությունը:
Առաջադրանք 2
Կիլիկյան Հայաստանի պետական կարգը և սոցիալ-տնտեսական կյանքը
ա. Ներկայացրու: Ի՞նչ առանձնահատկություն ունեին Կիլիկյան Հայաստանի սոցիալ- տնտեսական կառույցները: Ինչպիսի փոփոխությունների ենթարկվեցին արքունիքին կից գործակալությունները:
Թագավորը երկիրը կառավարում էր արքունիքին կից գործակալությունների միջոցով, որոնցից մի քանիսը համապատասխանում էին Արշակունյաց և Բագրատունյաց թագավորությունների գործակալություններին: Կային նաև արևմտաեվրոպական ազդեցությամբ ստեղծված գործակալություններ, որոնք ունեին եվրոպական անվանումներ:
բ. Ընդհանրացրո՛ւ: Ինչով էր պայմանավորված տարանցիկ առևտրում Կիլիկյան Հայաստանի դերը:
Տարանցիկ առևտրում Կիլիկյան Հայաստանը ուներ միջնորդի դեր որ պայմանավորված էր իր աշխարհագրական դերով։
գ. Բացատրիր: Ինչպես էին կարգավորվում արքայի և արքունի գործակալների հարաբերությունները:
Արքայի և արքունի գործակների հարաբերությունները կարգավորվում էին հատուկ կանոնադրությամբ, որը ներկայացված էր Հեթում I-ի եղբայր Սմբատ Գունդստաբլն իր «Դատաստանագրքում»։
Առևտուրը խթանելու նպատակով պետությունն առևտրական պայմա նագրեր էր կնքում օտարերկրյա վաճառականների հետ: Վերջիններս իրավունք էին ստանում ազատ առևտուր անելու և անգամ անշարժ գույք ունենալու Կիլիկյան Հայաստանում:
Ծովային առևտուրը ավելի զարգացնելու համար ու իշխող դիրք ունենալու համար շատ կարևոր էր Կիլիկյան Հայաստնի ծովափնյա քաղաքների առկայությունը։
Կիլիկյան Հայաստանում հատուկ վերաբերմունք կար ամուսնաընտանեկան հա րաբերությունների նկատմամբ: Հեթում I-ի եղբայր Սմբատ Գունդստաբլն իր «Դատաստանագրքում» հատուկ ուշադրություն է դարձնում այդ հարաբերություններին՝ բազմաթիվ հոդվածներ նվիրելով դրանց: Դրանք կարող էին նպաստել ընտանեկան հարաբերությունների կայունությանը, որը պե տության ամրության կարևոր գործոն էր: Ընտանիքի կենտրոնը («գլուխը») հայրն էր: Վերջինս կարևոր դեր ուներ երեխաների խնամքի, կրթության, պաշտպանության և դաստիարակության գործում: Երեխաների կրոնական դաստիարակությամբ, սակայն, հիմնականում զբաղվում էր մայրը, հատկապես գյուղական վայրերում: Ինչպես աշխարհի շատ մասերում ապրող կանայք, այնպես էլ Կիլիկյան Հայաստանի կանայք պետք է վերահսկեին տնային տնտեսությունը և հոգ տանեին երեխաների մասին: Կիլիկյան Հայաստանում ամուսնությունները հիմնականում կատարվում էին ամուսնական տարիքի հասած անձանց համաձայնությամբ։ Պատժվում էին այն քահանաներն ու ծնողները, որոնք երիտասարդներին հարկադրում էին ամուսնանալ հակառակ իրենց կամքի: Ըստ եկեղեցական կանոնի ամուսնանալիս փեսացուն պետք է լիներ ոչ պակաս, քան 14 տարեկան, իսկ հարսնացուն՝ առնվազն 12 տարեկան: Հարկավ, լինում էին դեպքեր, երբ քաղաքական նկատառումներից ելնելով` չէր պահպանվում ամուսնանալու համար օրենքով սահմանված նվազագույն տարիքը, կամ հաշվի չէր առնվում ամուսնացողների կամքը: Ծնողները պարտավոր էին կերակրել և դաստիարակել երեխաներին` մինչև
>Համացանցից գտի՛ր տեղեկություն Կիլիկյան մանրանկարչություն, Թորոս Ռոսլին, Սարգիս Պիծակ մասին։՚
Կիլիկյան մանրանկարչությունը հայկական մանրանկարչության կարևորագույն դպրոցներից է, որը ձևավորվել է Կիլիկյան Հայաստանում 12-րդ դարում և գործել մինչև 14-րդ դարի վերջը: Այն հայտնի է գրքերի գեղարվեստական ձևավորմամբ, որի կենտրոնները եղել են Դրազարկի, Հռոմկլայի և Սկևռայի գրչատները: Կիլիկյան արվեստագետները ստեղծել են բարձրակարգ մանրանկարներ, որոնց թվում են Գրիգոր Մլիճեցին, Սարգիս Պիծակը և Թորոս Ռոսլինը .
Թորոս Ռոսլինը Կիլիկյան մանրանկարչության ամենանշանավոր ներկայացուցիչն է: Նա ստեղծագործել է 13-րդ դարում Հռոմկլայում, և նրա զարդանկարները հայտնի են նրբագեղությամբ ու վառ գույներով: Ռոսլինի աշխատությունները ներառում են նորարարական տարրեր, ինչպիսիք են «Զեյթունի Ավետարանի» պատկերազարդերը, որոնք մեծ ազդեցություն են ունեցել հայկական և համաշխարհային գրքարվեստի վրա .
Սարգիս Պիծակը ևս հռչակավոր մանրանկարիչ է, որը աշխատել է 14-րդ դարում: Նրա գործերը նույնպես մաս են կազմում Կիլիկյան մանրանկարչության ժառանգության, և նա հայտնի է իր բարձր գեղարվեստական հմտություններով .
> Լրացուցիչ աշխատանք՝
Համացանից դուրս գրի՛ր «Քավության նոխազ» պատմական թևավոր խոսքը և բացատրի՛ր արտահայտության իմաստը։
Աստվածաշնչի Հին ուխտից ծնունդ առած ու հատկապես քրիստոնյա աշխարհում մեծ տարածում գտած այս արտահայտությունը գործածվում է հանցավոր <<դուրս բերված>> մեկին մատնանշելու և դատապարտելու համար։ Իսկ Հին ուխտը, ինչպես գիտեք, միաստվածության գաղափարական առանցքի շուրջ հին հրեաների <<կերտած>> պատմության, սովորույթների և օրենքների մի ժողովածու է։
ա. Թորոս II-ի մահվանից հետո գահին տիրացավ նրա եղբայր Մլեհը (1170-1175)։ Նա իշխանության գլուխ անցավ Հալեպի մահմեդական տիրակալ Նուր ադ-Դինի օգնությամբ։ Ե՛վ Մլեհը, և՛ Նուր ադ-Դինը հույս ունեին միմյանց օգտագործել իրենց նպատակների համար։ Մլեհն էր, սակայն, որ կարողացավ մեծ օգուտ քաղել այդ դաշինքից։ Այս համագործակցությունը ամրացրեց Կիլիկիան արտաքին ճնշումերի դեմ, ինչպես նաև ճանապարհ հարթեց քաղաքական ու տարածքային աճի համար։ Կիլիկիայի հայկական թագավորության հռչակումը: Իր կառավարման տարիներին Մլեհը մեծ ջանքեր գործադրեց՝ վերացնելու Կիլիկիայի կախվածությունը Բյուզանդական կայսրությունից։ Դեռևս 1173 թ. Մլեհը կարողացել էր բյուզանդացիներից գրավել Դաշտային Կիլիկիայի զգալի մասը։ Այդպիսով՝ նրա հսկողության տակ անցան առևտրական կարևոր ճանապարհներ։ Մահմեդական դաշնակցի աջակցությամբ Մլեհը կասեցրեց խաչակիրների ներխուժումերը՝ հաջողությամբ կռվելով Անտիոքի և Երուսաղեմի խաչակիրների դեմ։ Ներքին քաղաքականության բնագավառում Մլեհի կարևորագույն ձեռնարկումերից էր Սիս քաղաքն իշխանապետության կենտրոնի վերածելը (1173 թ.)։ Որոշումը պայմանավորված էր քաղաքի բարենպաստ աշխարհագրական դիրքով. այն գրեթե երկրի կենտրոնում էր և ռազմավարական ու պաշտպանական առավելություններ ուներ։
բ. 1187 թ. Երուսաղեմի գրավումը Եգիպտոսի և Սիրիայի սուլթան Սալահ ադ-Դինի կողմից հանգեցրեց Երրորդ խաչակրաց արշավանքին (1189-1192):
գ. 1187 թ. Երուսաղեմի գրավումը Եգիպտոսի և Սիրիայի սուլթան Սալահ ադ-Դինի կողմից հանգեցրեց Երրորդ խաչակրաց արշավանքին (1189-1192): Այս իրադարձությունը բարձրացրեց Կիլիկիայի ռազմավարական նշանակությունը: Լևոն II-ը դրանում տեսավ բացառիկ հնարավորություն՝ իր իշխանությունն ընդլայնելու և թագավորական թագ ձեռք բերելու համար։ Նա կապեր հաստատեց Սրբազան Հռոմեական կայսրության (Գերմանիայի) կայսր Ֆրիդրիխ Շիկամորուսի հետ, որը խաչակիրների առաջնորդներից մեկն էր։ Լևոնը խոստացավ օգնել խաչակիրներին, իսկ Շիկամորուսն իր հերթին խոստացավ նրան թագ պարգևել և ճանաչել Կիլիկիայի հայոց թագավոր։
ՀԻՄՆԱԿԱՆ ԳԱՂԱՓԱՐՆԵՐ ա. Ներկայացրո՛ւ։ Ո՞վքեր էին Լևոն I-ի մահվանից հետո հավակնում Կիլիկյան թագավորության գահին։ Ինչպե՞ս լուծվեց գահաժառանգության հարցը։ Լևոն I-ը մահացավ 1219 թվականի մայիսին՝ թագաժառանգի իրավունքները փոխանցելով իր դուստր Զաբելին։ Վերջինիս անչափահասության պատճառով նշանակվեց խնամակալ։ Շուտով խնամակալի պաշտոնն իր ձեռքը վերցրեց Կոստանդին Գունդստաբլը։
բ. Բացատրի՛ր։ Ինչո՞վ էր պայմանավորված հայմոնղոլական դաշինքի կնքումը։ 1254 թ. Հեթում արքան անձամբ մեկնեց մոնղոլների մայրաքաղաք Կարակորում՝ հայ-մոնղոլական դաշինքը հաստատելու համար։ Դաշինքը կնքվեց նույն տարվա աշնանը Հեթում արքայի և Մանգու մեծ խանի միջև։ Ըստ պայմանագրի՝ կողմերը պայմանավորվում էին օգնել միմյանց պատերազմի ժամանակ։ Հայ վաճառականներին իրավունք էր վերապահվում արտոնյալ և ազատ առևտուր կատարել մոնղոլական պետության սահմաններում։ Հայաստանում Հայոց եկեղեցին ազատվում էր բոլոր տեսակի հարկերից։
գ. Հիմնավորի՛ր։ Ինչո՞ւ 1307 թ. Սսի ժողովը որոշեց ընդունել Կաթոլիկ եկեղեցուն միանալու՝ Հռոմի Պապի առաջարկը։ 1270-ական թվականներին Կիլիկյան Հայաստանի համար շարունակում էին սպառնալիք մնալ Եգիպտոսի մամլուքները։ Նրանք 1292 թ. գրավում են հայոց կաթողիկոսանիստ Հռոմկլան։ Կաթողիկոսարանը տեղափոխվում է Սիս մայրաքաղաք։ Ստեղծված ծանր վիճակից դուրս գալու համար Կիլիկյան Հայաստանն օգնության ակնկալիքով բանակցություններ է սկսում Արևմուտքի, մասնավորապես պապականության հետ։ Օգնության դիմաց հայերից պահանջվում էր, որ Հայոց եկեղեցին ընդունի կաթոլիկություն և հպատակվի Հռոմի Պապին։ Առաջարկը քննարկվում է 1307 թ. Սիս քաղաքում հրավիրված ժողովում։ Որոշվում է ընդունել Կաթոլիկ եկեղեցուն միանալու՝ Հռոմի Պապի առաջարկը։ Որոշումը սրում է քաղաքական ճգնաժամը Կիլիկիայում։
Լրացուցիչ աշխատանք՝ «Պատմանակ թևավոր խոսքեր»
Համացանից դուրս գրի՛ր «Դամոկլյան սուր» թևավոր խոսքը և բացատրի՛ր արտահայտության իմաստը։
Ըստ հին հունական ավանդության՝ սրածայր սուր, որը ձիու մազից կախել էին Դամոկլեսի զլխավերեում Դիոնիսոս բռնակալի հրամանով: Դիոնիսոսը նրան նստեցրել էր իր տեղը ճոխ ընթրիքի ժամանակ: Երբ Դամոկլեսը սուրը տեսավ, լիքը բաժակը ձեռքից վայր ընկավ: 2. փխբ. Վտանգ, որ ամեն վայրկյան սպառնում է մարդուն:
Մանվելյան Շուշան 