Առաջին համաշխարհային պատերազմը
Հայաստանի առաջին հանրապետությունը
Հայաստանի առաջին հանրապետության հասարակական-քաղաքական կյանքը
Հայաստանի առաջին հանրապետության միջազգային դրությունը և Հայկական հարցը
Հայաստանի առաջին Հանրապետության ամփոփում
Արշակ Երկրորդ և Գագիկ Երկրորդ Բագրատունի
Հայաստանի առաջին հանրապետության ներքին խնդիրները՝ որպես պետականության կայացման փորձ
Ես կարծում եմ, որ Հայաստանի առաջին հանրապետությունը ստեղծվեց շատ դժվար պայմաններում։ Այն հիմնվեց 1918 թվականին, երբ հայ ժողովուրդը刚 էր դուրս եկել 1915 թվականի ցեղասպանությունից և երկար պատերազմներից։ Երկրում շատ մարդիկ սոված էին, հիվանդ, և պետությունը դեռ չէր ձևավորվել։
Առաջին մեծ խնդիրը կառավարման փորձի պակասն էր։ 1918–1920 թվականներին Հայաստանում քիչ էին փորձառու պետական գործիչները։ Առաջին վարչապետը՝ Հովհաննես Քաջազնունին (1918 թ.), ստիպված էր կառավարել մի երկիր, որտեղ չկային կայացած օրենքներ և բավարար գումար։ Նա փորձեց ստեղծել պետական կառույցներ, բայց դա շատ դժվար էր։
Մեծ դեր ունեցավ նաև Արամ Մանուկյանը, հատկապես 1918 թվականին։ Նա կազմակերպեց Երևանի պաշտպանությունը և օգնեց, որ պետությունը պահպանի իր գոյությունը։ Նրա գործունեությունը ցույց տվեց, որ նվիրված մարդիկ կարող են մեծ ազդեցություն ունենալ երկրի ճակատագրի վրա։
Ներքին խնդիրներից էին նաև սովը, հիվանդությունները և փախստականների մեծ թիվը։ 1919 թվականին երկրում շատ ծանր էր մարդկանց վիճակը։ Բանակը թույլ էր, տնտեսությունը՝ քայքայված։ Քաղաքական տարաձայնությունները նույնպես խանգարում էին պետականության ամրապնդմանը։
Չնայած բոլոր այս խնդիրներին, Հայաստանի առաջին հանրապետությունը մեծ նշանակություն ունեցավ։ 1920 թվականին, նույնիսկ դժվար պայմաններում, այն ապացուցեց, որ հայ ժողովուրդը կարող է ունենալ անկախ պետություն։
Այս շրջանից ես հասկանում եմ, որ պետություն ստեղծելու համար պետք են միասնականություն, պատասխանատու ղեկավարներ և ժողովրդի աջակցությունը։ Առաջին հանրապետության փորձը մեզ համար կարևոր դաս է նաև այսօր։
Հայոց պատմության էջերում Արշակունիների Արշակ Երկրորդ՝ Բ և Բագրատունիների վերջին արքա Գագիկ Երկրորդ՝ Բ-ն մնացել են որպես ողբերգական հերոսներ։ Թեև նրանց բաժանում է մոտ յոթ դար, արքաների ճակատագիրը զարմանալիորեն նման են․ երկուսն էլ պալքարել են հայերի անկախության համար, երկուսն էլ զոհ գնացել օտարի խաբեությանը և ներքին դավաճանությանը։
Արշակ Բ Արշակունի արքան (350-368թթ․) կառավարում էր երկրի համար օրհասական պահին, երբ Հայաստանը սեղմված էր Հռոմի և Պարսկաստանի միջև։ Չնայած իր ջանքերին՝ միավորելու երկիրը, նա բախվեց նախարարների անհնազանդությանը։ Նրա մահը եղավ դասական խաբեության արդյունք․ գնալով Պարսկական բնակցություների՛ նա ձերբակալվեց Շապուհ արքայի կողմից և իր մահկանացուն կնքեց Անհուշ բերդում։
Գագիկ Բ-ն Բագրատունին (Թագավորել է 1042-1045թթ․) գահ բարձրացավ շատ երիտասարդ տարիքում, երբ Բյուզանդիան ցանկանում էր կործանել Անիի թագավորությունը։ Նա ցուցաբերեց զարմանալի քաջություն՝ պաշպանելով Անին, սակայն նրա թիկունքում հայ իշխաները ու հոգևորականները դավադաբար <<վաճառեցին>> քաղաքը։ Ինչպես Արշակ Երկրուրդը, Գագիկ Երկրորդն էլ խաբեությամբ հրավիրեց Կոստանդապոլիս՛ իբրև թե բանակցելու, բայց այլևս երբեք չթողնվեց Հայրենիք վերադառնալ(1045 թվականին ապրել է աքսորում Բյուզանդիայում և սպանվել է ավելի ուշ’ մոտ 1079 թվականին, բայց այլևս թագավոր չի եղել)։
Եզրափակելով՝ կարող ենք ասել, որ Արշակ Բ-ն և Գագիկ Բ-ն մարմնավորում են Հայոց պետականության ամենացավոտ դասը։ Երկու արքաներն էլ անպարտելի էին ռազմի դաշտում , բայց պարտվեցին դիվանագիտական թակարդում և ներքին պառակտման պատճառով։ Նրանց պատմությունը հիշեցնում է․ որ թագավորության անկումը հաճախ սկսվում է ոչ թե թշնամու զորքից, այլ ներսի անմիաբանությունից։
Հայաստանի առաջին հանրապետության ներքին դրությունը /դասագիրք ՝ էջ 15-24/
1․ Հիմնական հարցեր
Նկարագրեք Հայաստանի առաջին հանրապետության ստեղծման պայմանները։
Ի՞նչ ներքին խնդիրների առաջ կանգնեց նորաստեղծ պետությունը։
Ինչպիսի՞ն էր քաղաքական ուժերի դերը հանրապետության ներքին կյանքում։
Ինչպե՞ս էր արտահայտվում սոցիալ-տնտեսական ճգնաժամը։
Հայաստանի Առաջին Հանրապետության Ներքին Դրությունը (1918-1920)
Հանրապետությունը հռչակվեց 1918թ. մայիսի 28-ին՝ ծայրահեղ ճգնաժամային պայմաններում։
Քաղաքական քաոս. Ռուսական կայսրության փլուզում, Անդրկովկասյան Դաշնության (Սեյմի) քայքայում։
Ռազմական վտանգ. Օսմանյան Թուրքիայի զորքերի ներխուժում Արևելյան Հայաստան և հայության ֆիզիկական գոյության սպառնալիք։
Փրկության մարտեր. Սարդարապատի, Բաշ-Ապարանի և Ղարաքիլիսայի հերոսամարտերը փրկեցին պետականության համար անհրաժեշտ փոքրիկ տարածքը։
Նորաստեղծ պետության գոյությանը սպառնում էին երեք հիմնական խնդիրներ՝ Մարդասիրական աղետ, Ռազմաքաղաքական անկայունություն և Տնտեսական փլուզում։
Մարդասիրական ճգնաժամ. Մեծ եղեռնից փրկված մոտ 400,000 փախստականների կուտակում փոքր տարածքում։ Սով, ցուրտ և համաճարակներ (հատկապես տիֆ)։
Անկայուն սահմաններ. Պարբերական բախումներ Ադրբեջանի և Վրաստանի հետ, ինչպես նաև ներքին թուրք-թաթարական խռովություններ Ղարաբաղում, Զանգեզուրում և Նախիջևանում։
Հանրապետության գլխավորող ուժը Հայ Յեղափոխական Դաշնակցությունն էր (ՀՅԴ), որը ձևավորեց կառավարությունը և կրեց պետականաշինության հիմնական բեռը։ Խորհրդարանում ներկայացված էին նաև այլ ուժեր, իսկ Բոլշևիկները հանդես էին գալիս որպես ապակայունացնող ընդդիմություն։
Ճգնաժամն արտահայտվում էր տնտեսական գրեթե բոլոր ոլորտներում.
Գնաճ և սպեկուլյացիա. Դրամի արժեզրկում, ապրանքների (հատկապես հացահատիկի) խիստ պակաս և գերբարձր գներ։
Տոտալ փլուզում. Ենթակառուցվածքների (երկաթուղիներ) և արդյունաբերության ոչնչացում։
2․ Համեմատական վարժություններ
Համեմատեք Հայաստանի առաջին հանրապետության ներքին վիճակը և Կիլիկյան Հայաստանի ներքին քաղաքականությունը։
Ներկայացրեք տարբերությունները՝ ինչպիսի խնդիրներ ուներ նորաստեղծ հանրապետությունը, որոնք չուներ միջնադարյան հայկական պետությունը։
Համեմատական Վարժություններ
| Չափանիշ | Հայաստանի Առաջին Հանրապետություն (ՀԱՀ) | Կիլիկյան Հայաստան |
| Ստեղծման Իրավիճակ | Ցեղասպանության հետևանք, գոյամարտ | Աստիճանական կայացում, ֆեոդալական պետություն |
| Ներքին Աղետ | Մարդասիրական աղետ (փախստականներ, սով, տիֆ) | Նման ծավալի ազգային աղետ չկար |
| Կառավարման Ձև | Ժողովրդավարական, Խորհրդարանական | Թագավորություն, Ժառանգական իշխանություն |
| Առաջնային Վտանգներ | Թուրք-բոլշևիկյան ագրեսիա, ներքին խռովություններ | Սելջուկներ, Մամլուքներ, Բյուզանդիա |
Նորաստեղծ Հանրապետությունը ուներ խնդիրներ, որոնք անհայտ էին միջնադարյան պետությանը.
1.Մարդասիրական Աղետ. ՀԱՀ-ը պետք է կառավարեր 350,000-400,000 գաղթականի և պայքարեր սովի ու տիֆի համաճարակի դեմ, ինչը աննախադեպ ծանրություն էր պետական բեռի վրա։
2.Գաղափարախոսական Սպառնալիք. Բախվում էր Բոլշևիկյան գաղափարախոսությանն ու դիվերսիային, որը թուլացնում էր ներքին կայունությունը և հանգեցրեց 1920թ. մայիսյան ապստամբությանը։
3.Ժամանակակից Պետականաշինություն. Ստիպված էր զրոյից կառուցել ժամանակակից ֆինանսական, դիվանագիտական և զինվորական կառույցներ՝ ռեսուրսների ծայրահեղ պակասի պայմաններում։
3․ Քարտեզային աշխատանք
Քարտեզի վրա նշեք Հայաստանի առաջին հանրապետության սահմանները։
Նշեք այն տարածքները, որտեղ ներքին հակասությունները առավել սուր էին։
ՀԱՀ Սահմանները. Քարտեզի վրա անհրաժեշտ է նշել Սևրի պայմանագրով (1920թ.) նախատեսված մեծ Հայաստանի սահմանները (թեև դրանք չիրականացվեցին), ինչպես նաև Բաթումի պայմանագրով (1918թ.) սահմանված փոքր տարածքը և ՀԱՀ-ի փաստացի վերահսկվող տարածքը, որը ներառում էր Երևանի, Էջմիածնի, Նոր-Բայազետի (Գավառ) և Դիլիջանի շրջանները։
Սուր Հակասությունների Տարածքներ. Նշել այն տարածքները, որտեղ ներքին հակասությունները և զինված բախումները առավել սուր էին.
Ղարաբաղ և Զանգեզուր. Ադրբեջանի հետ տարածքային վեճեր և մուսուլմանական խմբավորումների ապստամբություններ։
Նախիջևան. Տարածքային վեճ Ադրբեջանի հետ, մուսուլմանական խռովություններ։
Լոռի. Վրաստանի հետ վիճելի գոտի։
Ալեքսանդրապոլի (Գյումրիի) շրջակայք. Թուրք-թաթարական խմբերի խռովություններ, որոնք խոչընդոտում էին երկաթուղու աշխատանքը։
4․ Աղբյուրային վերլուծություն
Կարդացեք դասագրքում բերված փաստաթղթերը (օրինակ՝ կառավարության որոշումներ, մամուլի հրապարակումներ) և վերլուծեք՝ ինչ խնդիրներ են արտացոլում դրանք։
Գրեք կարճ մեկնաբանություն՝ ինչպե՞ս են այդ փաստաթղթերը ցույց տալիս հանրապետության ներքին վիճակը։
Փաստաթղթերի Արտացոլած Խնդիրները. Կառավարության որոշումները (օրինակ՝ պարենի, փախստականների տեղաշարժի, զորահավաքի մասին) և մամուլի հրապարակումները (սովի, տիֆի, բոլշևիկյան քարոզչության մասին) արտացոլում էին ՀԱՀ-ի ամենօրյա գոյության երկու հիմնական մարտահրավերները՝ Մարդասիրական աղետ և Պետականության կազմակերպման անհրաժեշտություն։
Ներքին Վիճակի Մեկնաբանություն. Այս փաստաթղթերը ցույց են տալիս, որ պետությունը գտնվում էր մշտական ճգնաժամային ռեժիմում։ Կառավարության ողջ ուժը կենտրոնացված էր գոյատևման ապահովման և ներքին կարգ ու կանոնի պահպանման վրա։ Փաստաթղթերը վկայում են, որ հանրապետության ներքին վիճակը անկայուն էր, և իշխանությունը ստիպված էր միաժամանակ պայքարել սովի, համաճարակի, արտաքին թշնամու և ներքին դավաճանության (օրինակ՝ բոլշևիկյան գործունեության) դեմ։
5․ Խմբային քննարկում
Խմբերով քննարկեք․ եթե դուք լինեիք Հայաստանի առաջին հանրապետության ղեկավարները, ինչպիսի քայլեր կձեռնարկեիք ներքին ճգնաժամը հաղթահարելու համար։
Ներկայացրեք ձեր առաջարկները որպես «կառավարության ծրագիր»։
Եթե լինեիք 1918-1920թթ. ղեկավար, ներքին ճգնաժամը հաղթահարելու համար կձեռնարկեիք հետևյալ «կառավարության ծրագիրը» (կենտրոնանալով երեք հիմնական կետերի վրա).
Հայկական Դրամ. Շուտափույթ կերպով թողարկել կայուն ազգային դրամ (Անդրկովկասյան ռուբլու փոխարեն)՝ ապահովված առկա ոսկու պաշարներով, գնաճը զսպելու համար։
1.Միասնական Ճակատ և Պարենի Ապահովում (Հակաաղետային Քայլեր).
Արտակարգ Դրություն. Հայտարարել արտակարգ դրություն սովի և համաճարակի դեմ պայքարելու համար։
Միջազգային Օգնություն. Առաջնահերթ բանակցություններ մեկնարկել ԱՄՆ-ի (ՆերԱրևելյան օգնություն, Near East Relief) և Եվրոպական երկրների հետ՝ պարենի և դեղորայքի զանգվածային մատակարարում ապահովելու համար։
2.Ներքին Կայունության Հաստատում (Ռազմական Քայլեր).
Զորահավաք և Բանակի Կենտրոնացում. Իրականացնել խիստ զորահավաք։ Ազգային բանակը մաքրել ապակայունացնող տարրերից և ուժերը կենտրոնացնել սահմանների ու հիմնական ճանապարհների պաշտպանության վրա։
Համագործակցություն. Ժամանակավոր համաձայնություններ կնքել Վրաստանի հետ՝ երկաթուղային հաղորդակցությունը երաշխավորելու և տնտեսական շրջափակումը մեղմելու համար։
3.Ֆինանսական Կարգավորում.
Հայկական Դրամ. Շուտափույթ կերպով թողարկել կայուն ազգային դրամ (Անդրկովկասյան ռուբլու փոխարեն)՝ ապահովված առկա ոսկու պաշարներով, գնաճը զսպելու համար։
6․ Ստեղծագործական առաջադրանք
Գրեք օրագիր կամ նամակ՝ իբրև 1918-1920 թթ․ ապրող երիտասարդ, որտեղ արտացոլված են ձեր մտահոգությունները և հույսերը։
Պատկերացրեք, որ դուք լրագրող եք այդ տարիներին․ կազմեք կարճ հոդված հանրապետության ներքին վիճակի մասին։
Մեր փոքրիկ տանը, որտեղ տիֆից մահացան քեռիս ու քեռակինը, օդը ծանր է։ Կառավարությունը հրամաններ է տալիս, բայց փողոցում սովն է քայլում։ Երեկ թերթում կարդացի, որ Դաշնակցությունը զորահավաք է հայտարարել։ Իմ տարիքի տղաները կամ բանակում են, կամ փորձում են պարեն գտնել։ Մի կողմից վախենում ենք Քեմալից ու թուրքերից, մյուս կողմից՝ բոլշևիկյան թռուցիկներն են տարածվում, որոնք խոստանում են հաց և խաղաղություն։ Չեմ հավատում նրանց, բայց մարդիկ հուսահատ են։ Մեր միակ հույսը Միացյալ, ազատ Հայաստանի գաղափարն է, հենց այդ հույսով էլ ապրում ենք այս ցուրտ օրերը։
«Հորիզոն» Թերթ, 1919թ. Սեպտեմբեր
Մեր նորաստեղծ Հանրապետությունը շարունակում է մարտը ոչ միայն արտաքին, այլև ներքին թշնամիների դեմ։ Երկիրը գտնվում է մարդասիրական աղետի շեմին. հարյուր հազարավոր փախստականներ մնացել են առանց տանիքի ու սննդի։ Ամենուրեք տիրում է տիֆը, որն անխնա խլում է ինչպես գաղթականների, այնպես էլ տեղացիների կյանքերը։
Կառավարությունը ջանք չի խնայում. կազմակերպվում են բարեգործական կոմիտեներ, և փորձեր են արվում միջազգային օգնության բաշխման ուղիները կարգավորելու։ Սակայն սահմանային և ներքին թուրք-թաթարական խռովությունները (հատկապես Ղարաբաղի ու Նախիջևանի ուղղությամբ) մշտապես շեղում են մեր սահմանափակ զինուժը։ Մեր երիտասարդ պետության ամենամեծ վտանգը այսօր ոչ միայն թշնամու թուրն է, այլև հուսահատությունը և դրանից բխող՝ անարխիայի աճը, որը սնվում է օտար ուժերի քարոզչությամբ։ Միայն համախմբումով և կարգապահությամբ կարող ենք պահպանել Սարդարապատում ձեռք բերված անկախությունը։
7․ Ներքին կայունությանը սպառնացող վտանգներ
Վերլուծեք, թե ինչու էին թուրք-թաթարական խռովությունները վտանգավոր Հայաստանի առաջին հանրապետության համար։
Քննարկեք՝ ինչ հետևանքներ ունեցավ 1920 թ․ մայիսյան ապստամբությունը։
Ներկայացրեք, թե ինչպես էր սոցիալ-տնտեսական ճգնաժամը խանգարում պետության կայունությանը։
Թուրք-Թաթարական Խռովությունները
Վտանգավոր էին, քանի որ՝
Թուլացնում էին բանակը. Պարտադրում էին ներքին պայքար ռազմավարական նշանակության տարածքներում՝ ռեսուրսներ շեղելով արտաքին սահմաններից։
Խափանում էին հաղորդակցությունը. Արգելափակվում էին երկաթուղային գծերը, ինչը խանգարում էր սննդի և զինամթերքի մատակարարմանը։
Բանակը զբաղված էր ներքին մարտերով, ինչը խիստ թուլացրեց դիրքերը Թուրքիայի և Խորհրդային Ռուսաստանի հետ բանակցությունների նախօրեին։
Ապստամբությունը (մայիսի 10-14, 1920թ.) ներքին կազմալուծման ամենամեծ դրսևորումն էր։
8․ Մշակութային կյանք
Ներկայացրեք, թե ինչ դեր ուներ մշակութային կյանքը հանրապետության գոյատևման համար։
Վերլուծեք՝ ինչպե՞ս էին թատրոնը, դպրոցները և մամուլը պահպանում ազգային ոգին։
Գրեք կարճ էսսե՝ «Մշակութային դիմադրությունը որպես ազգային ինքնության պահպանման միջոց»։
Մշակույթը հանդես էր գալիս որպես ազգային գոյատևման հենասյուն.
Դպրոցներ, Թատրոն և Մամուլ. Պահպանում էին ազգային ինքնությունը և մարտական ոգին, ստեղծում էին կապեր հասարակության տարբեր շերտերի միջև՝ չնայած քաղաքական բանավեճերին։
9․ Վերլուծական էսսե
«Հայաստանի առաջին հանրապետության ներքին խնդիրները՝ որպես պետականության կայացման փորձ» թեմայով գրեք կարճ էսսե։
Ներկայացրեք, թե ինչ դասեր կարող ենք քաղել այդ շրջանից։
https://shushan5.school.blog/2025/12/13/%d5%b0%d5%a1%d5%b5%d5%a1%d5%bd%d5%bf%d5%a1%d5%b6%d5%ab-%d5%a1%d5%bc%d5%a1%d5%bb%d5%ab%d5%b6-%d5%b0%d5%a1%d5%b6%d6%80%d5%a1%d5%ba%d5%a5%d5%bf%d5%b8%d6%82%d5%a9%d5%b5%d5%a1%d5%b6-%d5%b6%d5%a5%d6%80/
Լրացուցիչ նյութեր՝
Հոկտեմբերի 28-նոյեմբերի 1
Պատրաստվե՛ք ներկայացնելու՝
Թեմա 7. Հայաստանի առաջին հանրապետության միջազգային դրությունը և Հայկական հարցը
ա/ Հարաբերությունները հարևան երկրների հետ
բ/ Հայկական հարցը Փարիզի խաղաղության կոնֆերանսում։ Սևրի պայմանագիրը /բանավոր, էլ․ դասագիրք, էջ 26-33/
Լրացուցիչ նյութեր՝
Առաջադրանք.
Նկարագրե՛ք ՀՀ հարաբերությունները 1918-1920 թթ․ և այսօր՝
ա/ Հայ-վրացական հարաբերությունները 1918-1920թթ․ և այսօր։
Հյաստանի և Վրաստանի միջև առաջացան սահմանային վեճեր՝ Լոռու և Ջավախքի շուրջ։ Կարճատև պատերազմից հետո ստեղծվեց չեզոք գոտի բրիտանացիների միջնորդությամբ։
Այսօր՝ հարաբերությունները բարիդրացիական են․ կան տնտեսական և մշակութային կապեր։ Որոշ սահմանային հարցեր դեռ լուծման փուլում են։
բ/ Հայ-ադրբեջանական տարածքային խնդիրները 1918-1920թթ․ և այսօր։
1918-1920 թթ․ – Թեժ վեճեր էին Լեռնային Ղարաբաղի, Զանգեզուրի և Նախիջևանի շուրջ։ Կային զինված բախումներ։
Այսօր՝ հարաբերությունները բացակայում են։ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունը և սահմանային խնդիրները դեռ հիմնական հարցերից են։ Հայաստանը ձգտում է խաղաղ կարգավորման։
գ/ Հայ-թուրքական հարաբերություններում առկա խնդիրները 1918-1920թթ․ և այսօր։
1918-1920 թթ․ – Օսմանյան Թուրքիայի հետ հարաբերությունները թշնամական էին։ 1920 թ․ Ալեքսանդրապոլի պայմանագիրը ծանր հարված եղավ Հայաստանի համար։
Այսօր՝ հարաբերությունները դիվանագիտական մակարդակով բացակայում են, սահմանը փակ է։ Խնդիրներն են՝ Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը և Թուրքիայի աջակցությունը Ադրբեջանին։
դ/ Հայ-իրանական հարաբերությունները 1918-1920 թթ․ և այսօր /բլոգային աշխատանք/․
1918-1920 թթ․ – Իրանը պահպանեց բարիդրացիական և չեզոք դիրք։ Կային առևտրային կապեր։
Այսօր՝ հարաբերությունները բարեկամական են։ Կա բաց սահման, համագործակցություն էներգետիկայի, տրանսպորտի և առևտրի ոլորտներում։ Իրանը Հայաստանի կարևոր գործընկերներից է։
Հոկտեմբերի 27-31
Պատրաստվե՛ք ներկայացնելու՝
Թեմա 6. Հայաստանի առաջին հանրապետության հասարակական-քաղաքական կյանքը։ 1920թ․ Մայիսյան ապստամբությունը
ա/ Քաղաքական կյանքը, կուսակցություններ
բ/ Հասարակական կազմակերպություններ, միություններ
գ/ 1920թ․ Մայիսյան ապստամբությունը
դ/ Թուրք-թաթարական խռովությունները /բանավոր, էլ․ դասագիրք, էջ 20-24/
Էլ․ դասագիրք, 9-րդ դասարան, Հայոց պատմություն․
Լրացուցիչ նյութեր՝
-1920թ․ Մայիսյան ապստամբությունը
-1920-ի գարունը և բոլշևիկների մայիսյան ապստամբությունը․Ալեքսանդր Խատիսյան
Առաջադրանք.
1․ Նկարագրե՛ք Հայաստանի առաջին հանրապետության քաղաքական կյանքը։ Համեմատե՛ք ներկայիս Հայաստանի քաղաքական կյանքի հետ։
1918թ․ մայիսի 28-ին հիմնվեց Հայաստանի առաջին հանրապետությունը։ Երկիրը գտնվում էր ծանր վիճակում՝ պատերազմ, սով, գաղթականներ և քայքայված տնտեսություն։ Քաղաքական կյանքում գլխավոր դեր ուներ Հայ Յեղափոխական Դաշնակցությունը (ՀՅԴ), որը ղեկավարում էր կառավարությունը։ Գործում էին նաև բոլշևիկները, րամկավարները, սոցիալ-դեմոկրատները։ Բազմաթիվ հասարակական կազմակերպություններ զբաղվում էին կրթությամբ, մշակույթով ու օգնությամբ։
Այդ շրջանի քաղաքական կյանքը տարբերվում է մեր օրերից․ այսօր Հայաստանում կան բազմաթիվ կուսակցություններ և ժողովրդավարական ընտրություններ, իսկ այն ժամանակ իշխանությունը հիմնականում մեկ կուսակցության ձեռքում էր։
2․ Համառոտ ներկայացրե՛ք 1920թ․ Մայիսյան ապստամբության պատճառները, նպատակը, գործիչներին և նշանակությունը /բլոգային
1920թ․ մայիսին Հայաստանում բռնկվեց բոլշևիկների ղեկավարած ապստամբություն։
Պատճառները՝ տնտեսական դժվարություններ, Դաշնակցական կառավարության դեմ դժգոհություն և խորհրդային Ռուսաստանի ազդեցություն։
Նպատակը՝ տապալել Դաշնակցական կառավարությանը և Հայաստանում հաստատել խորհրդային իշխանություն։
Գլխավոր գործիչներ՝ Գևորգ Աթարբեկյան, Սարգիս Կասյան, Ավիս Նուրիջանյան։
Ապստամբությունը տևեց մի քանի օր և ճնշվեց։ Սակայն այն թուլացրեց երկիրը և նախապատրաստեց հողը 1920թ․ դեկտեմբերին Հայաստանի խորհրդայնացման համար։
Միաժամանակ տարբեր վայրերում՝ Զանգեզուրում, Ղարաքիլիսայում և Շարուրում, տեղի ունեցան թուրք-թաթարական խռովություններ, որոնք ևս վտանգեցին հանրապետության անվտանգությունը։
Հոկտեմբերի 13-17
Պատրաստվե՛ք ներկայացնելու՝
Թեմա 5. Հայաստանի առաջին հանրապետությունը․
ա/ ՀՀ հռչակումը
բ/ Բաթումի պայմանագիրը
գ/ Իշխանության մարմինների ձևավորումը /բանավոր, էլ․ դասագիրք՝ 9-րդ դասարան, Հայոց պատմություն, էջ 6-13/
Էլ․ դասագիրք, 9-րդ դասարան, Հայոց պատմություն․
Լրացուցիչ նյութեր՝
Առաջադրանք.
1. Նկարագրե՛ք Հայաստանի առաջին հանրապետության պետական կարգը, իշխանության մարմինները՝ համեմատելով այն ներկայիս ՀՀ պետական կարգի և իշխանության մարմինների հետ: Ի՞նչ նմանություններ և տարբերություններ եք տեսնում դրանց միջև:
Հայաստանի առաջին հանրապետությունն (1918թ․) խորհրդարանական հանրապետություն էր։
Օրենսդիր՝ Ազգային խորհուրդ → Խորհրդարան
Գործադիր՝ Կառավարություն, վարչապետ՝ Հովհաննես Քաջազնունի
Դատարաններ՝ դեռ թույլ էին
Ներկայում՝
Նույնպես խորհրդարանական համակարգ է
Ունենք Ազգային ժողով, Կառավարություն, Դատարան
Ունենք նաև նախագահ (նախկինում չկար)
Նմանություն՝ երկուսն էլ ունեն խորհրդարան ու կառավարություն
Տարբերություն՝ հիմա ավելի կայացած պետություն է, կա նախագահ, դատարանները անկախ են
2. Ներկայացրե՛ք Հայկական անկախ պետականության ստեղծման պատմական նշանակությունը՝ կապելով մերօրյա իրականության հետ
Առաջին անգամ հայ ժողովուրդը ունեցավ անկախ պետություն
Հաղթեցինք Սարդարապատում ու փրկեցինք ազգը
Ստեղծեցինք կառավարություն ու բանակ
Թեպետ քիչ գոյատևեց, բայց ցույց տվեց, որ կարող ենք ինքնուրույն պետություն ունենալ
Մեր օրերում՝
Պետք է հիշենք՝ «Մենակ ենք և պետք է ապավինենք մեր ուժերին» (Արամ Մանուկյան)
Այս փորձը օգնեց, որ 1991-ին նորից դառնանք անկախ
Հիմա ունենք մեր պետական համակարգը
Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը որպես արդարության վերականգնում
1915 թվականին Օսմանյան կայսրության տարածքում սկսվեց հայ ժողովրդի դեմ իրականացված եղեռնը, որը պատմության մեջ հայտնի է որպես Հայոց ցեղասպանություն։ Այդ տարիներին մեկուկես միլիոն հայ սպանվեց, հարյուրավոր գյուղեր ու քաղաքներ դատարկվեցին, և շատերը ստիպված եղան լքել հայրենի տունը։ Ցեղասպանությունն ունեցավ ծանր հետևանքներ՝ ոչ միայն ֆիզիկապես, այլև հոգեպես․ այն ցավը, որ կրում է մեր ժողովուրդը մինչ այսօր, մեծ և խորն է։
Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը տարբեր պետությունների ու կազմակերպությունների կողմից շատ կարևոր քայլ է։ Դա ոչ միայն պատմական ճշմարտության ընդունումն է, այլև արդարության վերականգնում։ Երբ մի ժողովուրդ այսքան տառապանք է տեսել, անհրաժեշտ է, որ իր ցավը ճանաչվի ու արժևորվի։ Ճանաչումը նաև ուղերձ է՝ աշխարհին, որ նման արարքները երբեք չպետք է կրկնվեն։
Ցեղասպանության ժխտումը ցավ է պատճառում ողջ հայ ժողովրդին։ Դա նշանակում է մերժել մեր նախնիների հիշատակը, նրանց կորուստը ու մեր ժողովրդի պայքարը։ Այդ իսկ պատճառով մենք կարևորում ենք, որ երկրները ոչ միայն ճանաչեն ցեղասպանությունը, այլ նաև դատապարտեն այն։
Ճանաչումը նաև հույս է ստեղծում արդար ապագայի համար։ Եթե աշխարհը ընդունի պատմական սխալները, հնարավոր կլինի միասին կառուցել մի աշխարհ, որտեղ նման անարդարություններ այլևս տեղի չեն ունենա։ Սա ոչ միայն հայերի, այլ բոլոր ժողովուրդների համար կարևոր ուղերձ է։
Ամփոփելով՝ կարելի է ասել, որ Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը շատ ավելի է, քան պարզապես պատմության փաստ ընդունելը։ Դա արդարության վերականգնում է, հարգանքի դրսևորում մեր նախնիների հիշատակի հանդեպ և կարեւոր քայլ խաղաղ ու արդար աշխարհի կառուցման ճանապարհին։
Պատրաստվե՛ք ներկայացնելու՝
Թեմա 4. Մայիսյան հերոսամարտերը․
ա/ Սարդարապատի ճակատամարտը
բ/ Բաշ Ապարանի ճակատամարտը
գ/ Ղարաքիլիսայի ճակատամարտը /բանավոր, էլ․ դասագիրք՝ էջ 146-152, նաև այլ աղբյուրներ/․
Լրացուցիչ նյութ՝
«1918թ․ Մայիսյան հերոսամարտերը մասնակիցների հուշերում»
Առաջադրանք
1․ Ո՞ր ճակատամարտում հայերը պարտություն կրեցին։ Նշե՛ք պատճառներ:
Ղարաքիլիսայի ճակատամարտում։
Թշնամին թվով ավելի շատ էր։
Հայկական ուժերը հոգնած էին՝ նախորդ ճակատներից հետո։
Զենքի պակաս կար։
Հրամանատարությունը այնքան ուժեղ չէր, որքան Սարդարապատում։
Թեպետ պարտվեցին, բայց այդ պայքարը կարևոր ժամանակ շահեց Սարդարապատի ու Բաշ Ապարանի հաղթանակների համար։
2․ Պատմական ի՞նչ նշանակություն ունեցան Մայիսյան հերոսամարտերը։ Պատասխանը հիմնավորե՛ք փաստերով։
Պատմական նշանակություն՝
Փրկվեց հայ ժողովուրդը ամբողջական կոտորածից։
Թույլ չտվեցին թուրքերին գրավել Երևանն ու Տավուշը։
Հետո, մայիսի 28-ին՝ հայտարարվեց Հայաստանի առաջին հանրապետությունը։
Եթե հայերը չհաղթեին, հայ ժողովուրդը կարող էր ընդհանրապես գոյություն չունենալ այսօր։
Դա մեր նոր պատմության ամենաուժեղ պահերից մեկն է։
3․ Ընտանիքներում, զրուցելով ծնողների, տատիկ-պապիկների հետ, իրականացրե՛ք հետևյալ նախագծային աշխատանքները՝
ա/ Իմ պապերը՝ Առաջին աշխարհամարտի մասնակիցներ
բ/ Իմ նախնիները՝ Հայոց ցեղասպանությունից մազապուրծ փրկվածներ
գ/ Իմ պապերը՝ Մայիսյան հերոսամարտերի մասնակիցներ
Իմ պապերը՝ Մայիսյան հերոսամարտերի մասնակիցներ
Ես զրուցեցի մեծ պապիկիս հետ և նա պատմեց, որ իր մեծ պապը մասնակցել է Մայիսյան հերոսամարտերին։
Երբ թուրքերը մոտեցել էին, նա, ինչպես շատ ուրիշներ, թողել էր իր աշխատանքն ու միացել բանակին՝ պաշտպանելու հայրենիքը։ Նա եղել է կամավոր և մասնակցել է Սարդարապատի մարտերին։ Ըստ պապիկիս՝ նա նույնիսկ վիրավորվել էր, բայց շարունակում էր կռվել մինչև հաղթանակ։
Ես հպարտ եմ, որ իմ նախնին կռվել է մեր ժողովրդի փրկության համար։ Դա սովորեցնում է ինձ, որ հայրենիքը սիրելը միայն խոսքերով չէ, այլ գործով։
Առաջադրանք
1․ Վերհանե՛ք 1915թ․ ինքնապաշտպանական մարտերի արդյունքներն ու նշանակությունը։
Հայերը պաշտպանվում էին ցեղասպանությունից։
Ամենահայտնի պայքարներն էին՝ Վան, Մուսա Լեռ, Ուրֆա։
Շատ մարդիկ փրկվեցին։
Աշխարհը տեսավ, որ հայերը չեն հանձնվում ու պայքարում են։
2․ Ներկայացրե՛ք Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչմանը միտված առաջին քայլերը։
1915 թ․ Ֆրանսիան, Անգլիան ու Ռուսաստանը հայտարարեցին, որ Թուրքիան մարդասպանություն է անում։
Սփյուռքի հայերը սկսեցին պատմել աշխարհին տեղի ունեցածի մասին։
Սկսվեց պայքարը՝ ցեղասպանությունը ճանաչելու համար
Մանվելյան Շուշան 