Author: shushan5

Настоящая ценность подарка определяется не его стоимостью, а тем, что человек готов отдать ради другого. Подарок, который требует жертвы, становится особенным, потому что в нём заключена часть души дарящего. В рассказе О. Генри «Дары волхвов» Делла и Джим лишаются своих самых дорогих вещей, чтобы порадовать друг друга. Хотя их подарки оказываются бесполезными, их любовь и самоотверженность приобретают ещё большую силу. Жертва делает подарок символом искренних чувств, преданности и заботы. Такой подарок невозможно купить в магазине — он создаётся сердцем. И именно поэтому самые ценные подарки — это те, что требуют от человека усилий, смелости или отказа от чего-то важного. Они напоминают нам, что любовь измеряется не богатством, а готовностью отдавать.

Հայաստանի առաջին հանրապետության ներքին դրությունը /դասագիրք ՝ էջ 15-24/

1․ Հիմնական հարցեր

Նկարագրեք Հայաստանի առաջին հանրապետության ստեղծման պայմանները։

Ի՞նչ ներքին խնդիրների առաջ կանգնեց նորաստեղծ պետությունը։

Ինչպիսի՞ն էր քաղաքական ուժերի դերը հանրապետության ներքին կյանքում։

Ինչպե՞ս էր արտահայտվում սոցիալ-տնտեսական ճգնաժամը։

Հայաստանի Առաջին Հանրապետության Ներքին Դրությունը (1918-1920)

Ստեղծման Պայմանները

Հանրապետությունը հռչակվեց 1918թ. մայիսի 28-ին՝ ծայրահեղ ճգնաժամային պայմաններում։

Քաղաքական քաոս. Ռուսական կայսրության փլուզում, Անդրկովկասյան Դաշնության (Սեյմի) քայքայում։
Ռազմական վտանգ. Օսմանյան Թուրքիայի զորքերի ներխուժում Արևելյան Հայաստան և հայության ֆիզիկական գոյության սպառնալիք։
Փրկության մարտեր. Սարդարապատի, Բաշ-Ապարանի և Ղարաքիլիսայի հերոսամարտերը փրկեցին պետականության համար անհրաժեշտ փոքրիկ տարածքը։

Ներքին Խնդիրները

Նորաստեղծ պետության գոյությանը սպառնում էին երեք հիմնական խնդիրներ՝ Մարդասիրական աղետ, Ռազմաքաղաքական անկայունություն և Տնտեսական փլուզում։

Մարդասիրական ճգնաժամ. Մեծ եղեռնից փրկված մոտ 400,000 փախստականների կուտակում փոքր տարածքում։ Սով, ցուրտ և համաճարակներ (հատկապես տիֆ)։
Անկայուն սահմաններ. Պարբերական բախումներ Ադրբեջանի և Վրաստանի հետ, ինչպես նաև ներքին թուրք-թաթարական խռովություններ Ղարաբաղում, Զանգեզուրում և Նախիջևանում։

Քաղաքական Ուժերի Դերը

Հանրապետության գլխավորող ուժը Հայ Յեղափոխական Դաշնակցությունն էր (ՀՅԴ), որը ձևավորեց կառավարությունը և կրեց պետականաշինության հիմնական բեռը։ Խորհրդարանում ներկայացված էին նաև այլ ուժեր, իսկ Բոլշևիկները հանդես էին գալիս որպես ապակայունացնող ընդդիմություն։

Սոցիալ-Տնտեսական Ճգնաժամը

Ճգնաժամն արտահայտվում էր տնտեսական գրեթե բոլոր ոլորտներում.

Գնաճ և սպեկուլյացիա. Դրամի արժեզրկում, ապրանքների (հատկապես հացահատիկի) խիստ պակաս և գերբարձր գներ։

Տոտալ փլուզում. Ենթակառուցվածքների (երկաթուղիներ) և արդյունաբերության ոչնչացում։

2․ Համեմատական վարժություններ

Համեմատեք Հայաստանի առաջին հանրապետության ներքին վիճակը և Կիլիկյան Հայաստանի ներքին քաղաքականությունը։
Ներկայացրեք տարբերությունները՝ ինչպիսի խնդիրներ ուներ նորաստեղծ հանրապետությունը, որոնք չուներ միջնադարյան հայկական պետությունը։
Համեմատական Վարժություններ

Չափանիշ	Հայաստանի Առաջին Հանրապետություն (ՀԱՀ)	Կիլիկյան Հայաստան
Ստեղծման Իրավիճակ	Ցեղասպանության հետևանք, գոյամարտ	Աստիճանական կայացում, ֆեոդալական պետություն
Ներքին Աղետ	Մարդասիրական աղետ (փախստականներ, սով, տիֆ)	Նման ծավալի ազգային աղետ չկար
Կառավարման Ձև	Ժողովրդավարական, Խորհրդարանական	Թագավորություն, Ժառանգական իշխանություն
Առաջնային Վտանգներ	Թուրք-բոլշևիկյան ագրեսիա, ներքին խռովություններ	Սելջուկներ, Մամլուքներ, Բյուզանդիա

Բ. ՀԱՀ-ի Յուրահատուկ Խնդիրները

Նորաստեղծ Հանրապետությունը ուներ խնդիրներ, որոնք անհայտ էին միջնադարյան պետությանը.

1.Մարդասիրական Աղետ. ՀԱՀ-ը պետք է կառավարեր 350,000-400,000 գաղթականի և պայքարեր սովի ու տիֆի համաճարակի դեմ, ինչը աննախադեպ ծանրություն էր պետական բեռի վրա։
2.Գաղափարախոսական Սպառնալիք. Բախվում էր Բոլշևիկյան գաղափարախոսությանն ու դիվերսիային, որը թուլացնում էր ներքին կայունությունը և հանգեցրեց 1920թ. մայիսյան ապստամբությանը։
3.Ժամանակակից Պետականաշինություն. Ստիպված էր զրոյից կառուցել ժամանակակից ֆինանսական, դիվանագիտական և զինվորական կառույցներ՝ ռեսուրսների ծայրահեղ պակասի պայմաններում։

3․ Քարտեզային աշխատանք

Քարտեզի վրա նշեք Հայաստանի առաջին հանրապետության սահմանները։
Նշեք այն տարածքները, որտեղ ներքին հակասությունները առավել սուր էին։

ՀԱՀ Սահմանները. Քարտեզի վրա անհրաժեշտ է նշել Սևրի պայմանագրով (1920թ.) նախատեսված մեծ Հայաստանի սահմանները (թեև դրանք չիրականացվեցին), ինչպես նաև Բաթումի պայմանագրով (1918թ.) սահմանված փոքր տարածքը և ՀԱՀ-ի փաստացի վերահսկվող տարածքը, որը ներառում էր Երևանի, Էջմիածնի, Նոր-Բայազետի (Գավառ) և Դիլիջանի շրջանները։

Սուր Հակասությունների Տարածքներ. Նշել այն տարածքները, որտեղ ներքին հակասությունները և զինված բախումները առավել սուր էին.
Ղարաբաղ և Զանգեզուր. Ադրբեջանի հետ տարածքային վեճեր և մուսուլմանական խմբավորումների ապստամբություններ։
Նախիջևան. Տարածքային վեճ Ադրբեջանի հետ, մուսուլմանական խռովություններ։
Լոռի. Վրաստանի հետ վիճելի գոտի։
Ալեքսանդրապոլի (Գյումրիի) շրջակայք. Թուրք-թաթարական խմբերի խռովություններ, որոնք խոչընդոտում էին երկաթուղու աշխատանքը։

4․ Աղբյուրային վերլուծություն

Կարդացեք դասագրքում բերված փաստաթղթերը (օրինակ՝ կառավարության որոշումներ, մամուլի հրապարակումներ) և վերլուծեք՝ ինչ խնդիրներ են արտացոլում դրանք։
Գրեք կարճ մեկնաբանություն՝ ինչպե՞ս են այդ փաստաթղթերը ցույց տալիս հանրապետության ներքին վիճակը։

Փաստաթղթերի Արտացոլած Խնդիրները. Կառավարության որոշումները (օրինակ՝ պարենի, փախստականների տեղաշարժի, զորահավաքի մասին) և մամուլի հրապարակումները (սովի, տիֆի, բոլշևիկյան քարոզչության մասին) արտացոլում էին ՀԱՀ-ի ամենօրյա գոյության երկու հիմնական մարտահրավերները՝ Մարդասիրական աղետ և Պետականության կազմակերպման անհրաժեշտություն։

Ներքին Վիճակի Մեկնաբանություն. Այս փաստաթղթերը ցույց են տալիս, որ պետությունը գտնվում էր մշտական ճգնաժամային ռեժիմում։ Կառավարության ողջ ուժը կենտրոնացված էր գոյատևման ապահովման և ներքին կարգ ու կանոնի պահպանման վրա։ Փաստաթղթերը վկայում են, որ հանրապետության ներքին վիճակը անկայուն էր, և իշխանությունը ստիպված էր միաժամանակ պայքարել սովի, համաճարակի, արտաքին թշնամու և ներքին դավաճանության (օրինակ՝ բոլշևիկյան գործունեության) դեմ։

5․ Խմբային քննարկում

Խմբերով քննարկեք․ եթե դուք լինեիք Հայաստանի առաջին հանրապետության ղեկավարները, ինչպիսի քայլեր կձեռնարկեիք ներքին ճգնաժամը հաղթահարելու համար։
Ներկայացրեք ձեր առաջարկները որպես «կառավարության ծրագիր»։
Եթե լինեիք 1918-1920թթ. ղեկավար, ներքին ճգնաժամը հաղթահարելու համար կձեռնարկեիք հետևյալ «կառավարության ծրագիրը» (կենտրոնանալով երեք հիմնական կետերի վրա).

Կառավարության Հակաճգնաժամային Ծրագիր (1918-1920)

Հայկական Դրամ. Շուտափույթ կերպով թողարկել կայուն ազգային դրամ (Անդրկովկասյան ռուբլու փոխարեն)՝ ապահովված առկա ոսկու պաշարներով, գնաճը զսպելու համար։

1.Միասնական Ճակատ և Պարենի Ապահովում (Հակաաղետային Քայլեր).
Արտակարգ Դրություն. Հայտարարել արտակարգ դրություն սովի և համաճարակի դեմ պայքարելու համար։
Միջազգային Օգնություն. Առաջնահերթ բանակցություններ մեկնարկել ԱՄՆ-ի (ՆերԱրևելյան օգնություն, Near East Relief) և Եվրոպական երկրների հետ՝ պարենի և դեղորայքի զանգվածային մատակարարում ապահովելու համար։

2.Ներքին Կայունության Հաստատում (Ռազմական Քայլեր).
Զորահավաք և Բանակի Կենտրոնացում. Իրականացնել խիստ զորահավաք։ Ազգային բանակը մաքրել ապակայունացնող տարրերից և ուժերը կենտրոնացնել սահմանների ու հիմնական ճանապարհների պաշտպանության վրա։
Համագործակցություն. Ժամանակավոր համաձայնություններ կնքել Վրաստանի հետ՝ երկաթուղային հաղորդակցությունը երաշխավորելու և տնտեսական շրջափակումը մեղմելու համար։

3.Ֆինանսական Կարգավորում.
Հայկական Դրամ. Շուտափույթ կերպով թողարկել կայուն ազգային դրամ (Անդրկովկասյան ռուբլու փոխարեն)՝ ապահովված առկա ոսկու պաշարներով, գնաճը զսպելու համար։

6․ Ստեղծագործական առաջադրանք

Գրեք օրագիր կամ նամակ՝ իբրև 1918-1920 թթ․ ապրող երիտասարդ, որտեղ արտացոլված են ձեր մտահոգությունները և հույսերը։
Պատկերացրեք, որ դուք լրագրող եք այդ տարիներին․ կազմեք կարճ հոդված հանրապետության ներքին վիճակի մասին։

Օրագիր (1920թ., Մարտ)` երիտասարդի մտորումներ

Մեր փոքրիկ տանը, որտեղ տիֆից մահացան քեռիս ու քեռակինը, օդը ծանր է։ Կառավարությունը հրամաններ է տալիս, բայց փողոցում սովն է քայլում։ Երեկ թերթում կարդացի, որ Դաշնակցությունը զորահավաք է հայտարարել։ Իմ տարիքի տղաները կամ բանակում են, կամ փորձում են պարեն գտնել։ Մի կողմից վախենում ենք Քեմալից ու թուրքերից, մյուս կողմից՝ բոլշևիկյան թռուցիկներն են տարածվում, որոնք խոստանում են հաց և խաղաղություն։ Չեմ հավատում նրանց, բայց մարդիկ հուսահատ են։ Մեր միակ հույսը Միացյալ, ազատ Հայաստանի գաղափարն է, հենց այդ հույսով էլ ապրում ենք այս ցուրտ օրերը։

Լրագրային Հոդված՝ «Նոր Հանրապետության Ներքին Մարտը»

«Հորիզոն» Թերթ, 1919թ. Սեպտեմբեր

Մեր նորաստեղծ Հանրապետությունը շարունակում է մարտը ոչ միայն արտաքին, այլև ներքին թշնամիների դեմ։ Երկիրը գտնվում է մարդասիրական աղետի շեմին. հարյուր հազարավոր փախստականներ մնացել են առանց տանիքի ու սննդի։ Ամենուրեք տիրում է տիֆը, որն անխնա խլում է ինչպես գաղթականների, այնպես էլ տեղացիների կյանքերը։

Կառավարությունը ջանք չի խնայում. կազմակերպվում են բարեգործական կոմիտեներ, և փորձեր են արվում միջազգային օգնության բաշխման ուղիները կարգավորելու։ Սակայն սահմանային և ներքին թուրք-թաթարական խռովությունները (հատկապես Ղարաբաղի ու Նախիջևանի ուղղությամբ) մշտապես շեղում են մեր սահմանափակ զինուժը։ Մեր երիտասարդ պետության ամենամեծ վտանգը այսօր ոչ միայն թշնամու թուրն է, այլև հուսահատությունը և դրանից բխող՝ անարխիայի աճը, որը սնվում է օտար ուժերի քարոզչությամբ։ Միայն համախմբումով և կարգապահությամբ կարող ենք պահպանել Սարդարապատում ձեռք բերված անկախությունը։

7․ Ներքին կայունությանը սպառնացող վտանգներ

Վերլուծեք, թե ինչու էին թուրք-թաթարական խռովությունները վտանգավոր Հայաստանի առաջին հանրապետության համար։
Քննարկեք՝ ինչ հետևանքներ ունեցավ 1920 թ․ մայիսյան ապստամբությունը։
Ներկայացրեք, թե ինչպես էր սոցիալ-տնտեսական ճգնաժամը խանգարում պետության կայունությանը։
Թուրք-Թաթարական Խռովությունները

Վտանգավոր էին, քանի որ՝

Թուլացնում էին բանակը. Պարտադրում էին ներքին պայքար ռազմավարական նշանակության տարածքներում՝ ռեսուրսներ շեղելով արտաքին սահմաններից։
Խափանում էին հաղորդակցությունը. Արգելափակվում էին երկաթուղային գծերը, ինչը խանգարում էր սննդի և զինամթերքի մատակարարմանը։

1920թ. Մայիսյան Ապստամբության Հետևանքները

Բանակը զբաղված էր ներքին մարտերով, ինչը խիստ թուլացրեց դիրքերը Թուրքիայի և Խորհրդային Ռուսաստանի հետ բանակցությունների նախօրեին։

Ապստամբությունը (մայիսի 10-14, 1920թ.) ներքին կազմալուծման ամենամեծ դրսևորումն էր։

8․ Մշակութային կյանք

Ներկայացրեք, թե ինչ դեր ուներ մշակութային կյանքը հանրապետության գոյատևման համար։
Վերլուծեք՝ ինչպե՞ս էին թատրոնը, դպրոցները և մամուլը պահպանում ազգային ոգին։
Գրեք կարճ էսսե՝ «Մշակութային դիմադրությունը որպես ազգային ինքնության պահպանման միջոց»։

Մշակույթը հանդես էր գալիս որպես ազգային գոյատևման հենասյուն.

Դպրոցներ, Թատրոն և Մամուլ. Պահպանում էին ազգային ինքնությունը և մարտական ոգին, ստեղծում էին կապեր հասարակության տարբեր շերտերի միջև՝ չնայած քաղաքական բանավեճերին։

9․ Վերլուծական էսսե

«Հայաստանի առաջին հանրապետության ներքին խնդիրները՝ որպես պետականության կայացման փորձ» թեմայով գրեք կարճ էսսե։
Ներկայացրեք, թե ինչ դասեր կարող ենք քաղել այդ շրջանից։
https://shushan5.school.blog/2025/12/13/%d5%b0%d5%a1%d5%b5%d5%a1%d5%bd%d5%bf%d5%a1%d5%b6%d5%ab-%d5%a1%d5%bc%d5%a1%d5%bb%d5%ab%d5%b6-%d5%b0%d5%a1%d5%b6%d6%80%d5%a1%d5%ba%d5%a5%d5%bf%d5%b8%d6%82%d5%a9%d5%b5%d5%a1%d5%b6-%d5%b6%d5%a5%d6%80/

Լրացուցիչ նյութեր՝

• Հայաստանի Հանրապետություն ։ Շիտակ պատմություն
• Հայաստանի առաջին Հանրապետություն
• Հայաստանի Հանրապետության վարչապետներ
• Հայաստանի առաջին Հանրապետություն 1918-1920
• Հայաստանի առաջին Հանրապետության Խորհրդարանը
• Շիտակ պատմություն ։ ՀՀ Խորհրդարանը 1918-1920
• Հայաստանի առաջին Հանրապետության Դրամը
• Հայաստանի առաջին Հանրապետության այրերի արժեհամակարգը
• Առաջին Հանրապետության կին պատգամավորները
• Դեպի անկախություն
• Սարոյան եղբայրներ ։ 1969 Հայֆիլմ

Տեքստում հեղինակը պատմում է պարի և երաժշտության դերի մասին հայ ժողովրդի կյանքում։ Պարը հայերի համար եղել է ոչ միայն զվարճանք, այլ նաև մարդկանց միավորող ուժ։ Այն կատարվել է խմբով կամ շրջանով և արտահայտել է ուրախություն, համախմբվածություն ու ուժ։ Պարերը կապված են եղել տոնական, կրոնական և պատմական իրադարձությունների հետ։

Երաժշտությունը միշտ ուղեկցել է պարը և օգնել փոխանցել մարդկանց զգացումները։ Տեքստում նշվում է, որ երաժշտության հետ կապված շատ բառեր տարբեր լեզուներից են եկել՝ «մուսիկա», «music», «musique» և այլն, սակայն բոլորն էլ ունեն նույն իմաստը։ Սա ցույց է տալիս, որ երաժշտությունն ու պարը համամարդկային արվեստ են և կարևոր տեղ ունեն ժողովրդի մշակույթի մեջ։

Հեղինակը անդրադառնում է նաև օտար պարային բառերին՝ բացատրելով, որ նման հնչողություն ունեցող օտար բառերը տարբեր նշանակություններ ունեն, և դրանք պետք է ճիշտ հասկանալ։ Նա հիշեցնում է, որ եվրոպական մշակույթները՝ իտալական, ֆրանսիական, ռուսական, նույնպես ազդեցություն են թողել հայկական պարային արվեստի վրա։ Օրինակ՝ իտալերեն ballare՝ «պարել» բառից են առաջացել «բալետ», «բալ», «բալլադ» բառերը։

Հարցեր.

Ի՞նչ է աղը: Ինչպե՞ս է այն սովորաբար առաջանում:
Աղը այն նյութն է, որը առաջանում է, երբ թթուն և հիմքը փոխազդում են իրար ու չեզոքացնում են միմյանց։
Օրինակ՝
Թթու + հիմք = աղ + ջուր

Ո՞րն է ամենահայտնի աղը, որը մենք օգտագործում ենք ամեն օր: Ի՞նչն է դրա քիմիական բանաձևը, և ի՞նչ դեր ունի այն մարդու օրգանիզմում:
Ամենօրյա հայտնի աղը կերակրի աղն է։
Քիմիական բանաձևը՝ NaCl (նատրիում քլորիդ)։
Դերը մարդու մարմնում՝ ապահովում է մկանների նորմալ աշխատանքը։
կարգավորում է ջրի փոխանակությունը,
օգնում է նյարդային ազդակների հաղորդմանը,
ապահովում է մկանների նորմալ աշխատանքը։

Ի՞նչ տարբերություն կա չեզոք, թթու և հիմնային աղերի միջև (օրինակներով): Ինչո՞վ է դա պայմանավորված:
Չեզոք աղ
pH-ը չի փոխում։
Առաջանում է ուժեղ թթու + ուժեղ հիմքից։
Օրինակ՝ NaCl։

Թթու աղ
Լուծվելիս տալիս է թթվային միջավայր (pH < 7)։
Առաջանում է ուժեղ թթու + թույլ հիմք։
Օրինակ՝ AlCl₃, NH₄Cl։

Հիմնային աղ
Լուծվելիս տալիս է հիմնային միջավայր (pH > 7)։
Առաջանում է ուժեղ հիմք + թույլ թթու։
Օրինակ՝ Na₂CO₃, K₂CO₃։

Տարբերությունը պայմանավորված է նշված թթուների և հիմքերի ուժով։

Ինչպե՞ս է կոչվում այն պրոցեսը, երբ աղը ջրում լուծվելիս փոխազդում է ջրի հետ և փոխում լուծույթի pH-ը:
Այդ պրոցեսը կոչվում է հիդրոլիզ։
Հիդրոլիզի արդյունքում լուծույթի pH-ը կարող է փոխվել։

Ներկայացրե՛ք աղերի կիրառման երեք տարբեր ոլորտ (բացի սննդից), օրինակ՝ շինարարություն, գյուղատնտեսություն, կամ արդյունաբերություն:
Բացի սննդից՝
Արդյունաբերություն — քլոր, սոդա, մետաղների ստացում, մաշկի մշակություն։
Շինարարություն — օրինակ՝ կալցիումի աղեր՝ ցեմենտում։
Գյուղատնտեսություն — պարարտանյութեր (նիտրատներ, ֆոսֆատներ, կալիումի աղեր)։

---

Դեկտեմբերի 8-12
Պատրաստվե՛ք դաս-քննարկման՝
Թեման՝«Դեկտեմբերի 10-ը՝ Մարդու իրավունքների միջազգային օր»․
Անհրաժեշտ իրավական փաստաթղթեր՝

• Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիր
• Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիա
• Մարդու իրավունքների վիճակը Հայաստանում՝ ՄԱԿ-ի Համընդհանուր պարբերական դիտարկմանն ընդառաջ /2020/
• Մարդու իրավունքների հետ կապված վիճակը Հայաստանում՝ ըստ ԱՄՆ պետքարտուղարության զեկույցի /2022/
• Amnesty International-ի զեկույցը՝ Հայաստանում մարդու իրավունքների վիճակի մասին /2022-2023/

Առաջադրանք
Դաս-քննարկման արդյունքները լուսաբանել բլոգներում /բլոգային աշխատանք/․

1)Շրջանագծի հատողն իր արտաքին մասից մեծ է 2ամբ1/4 անգամ։ Հատողը նույն կետից տարված շոշափողից քանի՞ անգամ է մեծ։

2)Դիցուք՝ AB-ն շոշափող է, AD-ն՝ նույն շրջանագծի հատող, որի արտաքին մասը AC-ն է։ Որոշեք՝
ա) CD-ն, եթե AB = 2 սմ և AD = 4 սմ
1սմ
բ) AD-ն, եթե AC : CD = 4/5 և AB = 12 սմ
18սմ

3)Մի կետից շրջանագծին տարված շոշափողն ու հատողը համապատասխանաբար հավասար են 20 սմ և 40 սմ, իսկ հատողի հեռավորությունը շրջանագծի կենտրոնից՝ 8 սմ։ Գտեք շրջանագծի շառավիղը։

4)Մի կետից շրջանագծին տարված են հատող և շոշափող: Որոշեք շոշափողի երկարությունը, եթե նա հատողի արտաքին մասից 5 սմ–ով մեծ է, իսկ ներքին մասից` նույնքանով փոքր:

5)Մի կետից նույն շրջանագծին տարված են երկու հատող՝ որոնց երկարություններն են 15 սմ և 25 սմ։ Գտեք նրանց արտաքին մասերը, եթե հայտնի է, որ դրանցից մեկը 2 սմ–ով մեծ է մյուսից։
Արտաքին մասը 15 սմ հատողի համար՝ 5 սմ
Արտաքին մասը 25 սմ հատողի համար՝ 3 սմ

Մեր պատմության մեջ Մեսրոպ Մաշտոցը մի հերոս է, որը մեզ փրկեց տառերով։ Մինչև 405 թվականը հայերը հող ունեին, լեզու ունեին, բայց չունեին իրենց սեփական գիրը։ Դա նշանակում էր՝ չունեինք մեր պատմությունը գրելու, մեր աղոթքներն ասելու կամ օրենքները պահելու հնարավորություն։

Մաշտոցի մեծ առաքելությունը երեք բան էր. նախ՝ ստեղծել այնպիսի գրեր (այբուբեն), որոնք ճիշտ-ճիշտ սազում էին հայերենին, ապա՝ թարգմանել Աստվածաշունչը և, ամենակարևորը, բացել դպրոցներ ամբողջ Հայաստանում։ Այս դպրոցները դարձան մեր միության կենտրոնը։ Թեև մեր երկիրը քաղաքականապես բաժանված էր օտար տերությունների միջև, բոլոր հայերը սկսեցին սովորել նույն հայերեն տառերը։ Մաշտոցը հայերին հոգևորապես և մշակութապես վերամիավորեց։

Մեր ինքնությունը պահելու գործում գրի դերը հասկանալու համար պետք է հիշել Մամփրե պապին։ Մամփրեն, թեև մեծ տարիքում էր, սկսեց սովորել տառերը։ Նա ասում էր, որ տառերը զինվորներ են, իսկ դպրոցները՝ բերդեր։ Մաշտոցի տառերը դարձան մեր ամենաուժեղ զենքը։ Երբ թշնամիները փորձում էին մեզ ձուլել, մեր լեզուն ու մշակույթը փրկվեցին այդ զինվորների միջոցով։ Մենք կորցրեցինք թագավորներ, բայց չկորցրեցինք մեր գրերը։ Մամփրեն ասում էր. «Մամփրեն արքա է, իսկ սուրբ Մաշտոցի գրերն զինվորներ են»։ Սա նշանակում է, որ Մաշտոցը մեզ տվեց գանձը (տառերը), բայց հիմա յուրաքանչյուր հայ պետք է լինի արժանի «արքա» այդ զինվորների համար։ Մենք պետք է ճիշտ օգտագործենք մեր գիրը՝ հանուն ճշմարտության և Հայրենիքի։

Այսօր, հազարավոր տարիներ անց, Մաշտոցի գործը մնում է մեր գոյության հիմքը։ Նա մեզ տվեց այն գործիքը, որով ցրված հայությունը կարող է միշտ մնալ կապված իր արմատներին։ Մեր ինքնությունը ապրում է այս 36 զինվոր-տառերի մեջ։

1. Մեյոզի հիմնական նշանակությունն է

ա) Օրգանիզմի աճի ապահովումը
բ) Վերականգնող հյուսվածքների ձևավորումը
գ) Սեռաբջիջների առաջացումը
դ) Էներգիայի արտադրումը

2. Մեյոզի արդյունքով մի մայր բջջից ստացվում է…

ա) 2 դիպլոիդ քույր բջիջ
բ) 4 հապլոիդ դուստր բջիջ
գ) 4 դիպլոիդ բջիջ
դ) 8 հապլոիդ բջիջ

3. Մեյոզի ո՞ր փուլում է տեղի ունենում crossing-over-ը (խաչաձևում)։

ա) Պրոֆազա I
բ) Մետաֆազա II
գ) ԱՆաֆազա II
դ) Տելոֆազա I

5. Մեյոզի I բաժանման ժամանակ ինչպիսի՞ քրոմոսոմներ են բաժանվում։

ա) Քույր քրոմատիդները
բ) Համ Homolog (հոմոլոգ) քրոմոսոմները
գ) mRNA մոլեկուլները
դ) Կենտրոնոմերները

6. Մեյոզի II-ը նման է…

ա) Միտոզին
բ) Պրոֆազա I-ին
գ) ԴՆԹ կրկնապատկմանը
դ) Գամետների միավորմանը

7. Ո՞ր սեռային բջիջներն են առաջանում մեյոզի արդյունքում մարդու օրգանիզմում։

ա) Սպերմատոզոիդ և սոմատիկ բջիջներ
բ) Օվոցիտ և սոմատիկ բջիջներ
գ) Սպերմատոզոիդներ կամ ձվաբջիջներ
դ) Միայն սպերմատոզոիդներ

Դասի հղումը

Պատասխանել հարցերին

1.Ինչպիսի՞ն է Հայաստանի Հանրապետության բնապահպանության թվի բնական շարժը:
Հայաստանի Հանրապետության բնակչության բնական շարժը այժմ ունի նվազման միտում, քանի որ ծնելիությունն ավելի ցածր է, քան մահացությունը։ Սա բերում է բնակչության բնական կրճատման։

2.Ինչպիսի՞ն են ՀՀ բնակչության բնական շարժի տարածքային տարբերությունները:
Բնական շարժի տարածքային տարբերությունները մեծ են։ Երևանում ծնելիությունը համեմատաբար ավելի բարձր է, իսկ շատ մարզերում՝ հատկապես սահմանամերձ և լեռնային շրջաններում, ծնելիությունը ցածր է, իսկ արտագաղթը՝ շատ։ Այդ պատճառով մարզերում բնակչությունը արագ նվազում է։

3.Ինչպե՞ս է կազմակերպված ներգաղթի դերը ՀՀ բնակչության թվաքանակի աճի մեջ:
Ներգաղթը կարող է որոշ չափով լրացնել բնակչության կրճատումը, որովհետև Հայաստան վերադարձող կամ նոր եկող մարդիկ ավելացնում են բնակչության թիվը։ Սակայն ներգաղթը վերջին տարիներին քիչ է, ու դրա ազդեցությունը ընդհանուր աճի վրա մեծ չէ։

4.ՀՀ բնակչության թվի աճի համար մոտակա տարիներին ինչպիսի՞։ պայմաններ և նախադրյալներ են անհրաժեշտ:
Բնակչության աճի համար պետք են փայմաններ, որոնք կխթանեն ծնելիությունը և կնվազեցնեն արտագաղթը։ Դրանք են՝ կայուն տնտեսություն, աշխատատեղեր, անվտանգություն, երիտասարդ ընտանիքների աջակցություն, մատչելի բնակարան, առողջապահական ու սոցիալական ծառայությունների բարելավում։ Առանց այդ պայմանների բնակչության թվի աճը դժվար կլինի ապահովել։