Category: Ֆիզիկա 9

$12. ԷԼԵԿՏՐԱԿԱՆ ԴԻՄԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆ: ՕՀՄԻ ՕՐԵՆՔԸ

$ 15. ԿԱՅԾԱԿ, ՇԱՆԹԱՐԳԵԼ:ՀՈՍԱՆՔԻ ԱԶԴԵՑՈՒԹՅՈՒՆԸ ԿԵՆԴԱՆԻ ՕՐԳԱՆԻԶՄՆԵՐԻ ՎՐԱ

Հարցեր և առաջադրանքներ

1. Ինչպե՞ս են սահմանում հաղորդիչի էլեկտրական դիմադրությունը:
Դիմադրությունը մեծություն է, որը ցույց է տալիս, թե որքան է հաղորդիչը «դիմադրում» էլեկտրական հոսանքի անցմանը։

2. Ինչպե՞ս են սահմանում հաղորդիչի էլեկտրական դիմադրության միավորը` օհմը:
1 օհմ դիմադրություն ունի այն հաղորդիչը, որի ծայրերին 1 վոլտ լարում կիրառելու դեպքում հոսանքը 1 ամպեր է։

3. Կախված է արդյոք հաղորդիչի դիմադրությունը նրա ծայրերին կիրառված լարումից և հոսանքի ուժից: Պատասխանը հիմնավորեք:
Ոչ։ Դիմադրությունը կախված է միայն հաղորդիչի նյութից ու չափերից, ոչ թե լարումից կամ հոսանքից։

4. Ձևակերպե՛ք Օհմի օրենքը:
Հոսանքի ուժը հաղորդիչում ուղիղ համեմատական է լարմանը և հակադարձ համեմատական է դիմադրությանը։
I = U / R

5. Ի՞նչ տեսք ունի հաղորդիչում հոսանքի ուժի կախումը հաղորդիչի ծայրերին կիրառված լարումից պատկերող գրաֆիկը:
Ուղիղ գիծ, որը սկսվում է սկզբնակետից։ Որքան մեծ է լարումը, այնքան մեծ է հոսանքը։

6. Ինչպե՞ս է կախված էլեկտրական դիմադրությունը հաղորդիչի նյութի տեսակից, երկարությունից և լայնական հատույթի մակերեսից:
Նյութից (յուրաքանչյուր նյութ ունի իր տեսակարար դիմադրությունը)
Երկարությունից (ավելի երկար → ավելի մեծ դիմադրություն)
Լայնական հատույթից (ավելի հաստ → ավելի փոքր դիմադրություն)

7. Ինչո՞վ է պայմանավորված հաղորդիչի տեսակարար դիմադրությունը:
Նյութի կառուցվածքով ու այն, թե որքան ազատ են էլեկտրոնները շարժվում մեջը։

8. Ինչպե՞ս են պատկերում դիմադրատարրը և ռեոստատը էլեկտրական շղթաների սխեմաներում:
Դիմադրատար — ձգված անկյունավոր գիծ կամ ուղղանկյուն
Ռեոստատ — նույն նշանը + սլաք (ցույց է տալիս կարգավորում)

Հարցեր և առաջադրանքներ

1. Նկարագրե՛ք, թե ինչպես է լիցքավորվում ամպը: Ամպի ո՞ր շերտերն են լիցքավորվում դրականորեն, և ո՞ր շերտերը՝ բացասականորեն:
Ամպի վերին մասը՝ դրական, ստորին մասը՝ բացասական։ Դա առաջանում է սառույցի կտորների ու կաթիլների բախումներից։

2. Նկարագրե՛ք կայծակի առաջացման մեխանիզմը:
Երբ ամպի և երկրի կամ ամպերի միջև լիցքերի տարբերությունը շատ մեծ է դառնում, օդը չի դիմանում, և տեղի է ունենում ուժեղ բռնկում՝ կայծակ։

3. Ինչու՞ է կայծակն ուղեկցվում որոտով:
Կայծակի ժամանակ օդը կտրուկ տաքանում է և լայնանում։ Այս հարվածային ալիքներն էլ առաջացնում են որոտ։

4. Ի՞նչ է շանթարգելը: Ինչպե՞ս է այն շինությունները պաշտպանում կայծակի հարվածից:
Շենքերի վրա դրված մետաղական ցուպ է, որը միացված է գետնին։
Կայծակի հարվածը անցնում է այդ մետաղով և անմիջապես գնում է գետին՝ առանց շենքին վնասելու։

5. Ե՞րբ է մարդու մարմինը զգում հոսանքը:
Երբ հոսանքը անցնում է մարմնի միջով։ Դա տեղի է ունենում, եթե մարդը դիպչում է լարվածություն ունեցող երկու կետերի կամ լար–հող ուղու։

6. Հոսանքի ուժի ո՞ր արժեքներն են վտանգավոր, և որո՞նք են մահացու մարդու համար:
1 մԱ–5 մԱ — թեթև զգացում
10–15 մԱ — ցավ, մկանների կծկում
50–100 մԱ — շատ վտանգավոր
100 մԱ-ից բարձր — կարող է լինել մահաբեր

7. Բուժական ի՞նչ նպատակներով են օգտագործում էլեկտրական հոսանքը:
Մկանների խթանում
Ֆիզիոթերապիա
Սրտի ռիթմի կարգավորում (դեֆիբրիլյացիա)

I=U/R
I=120Վ/400Օմ=0,3Ա

I=U/R
I=12/640=0,01875=18,75

I=U/R
I=3/2=1,5

I=U/R
R=25=25×10³=25000
I=220/25×10³=220/25000
I=0,0088=8,8մԱ

U=IxR
U=0,5Աx10Օմ=5Վ

3․1․4
A=500
q=10կլ
U=A/q
U=500Ջ/10կլ
U=50Վ

3․1․5
A=1,4կՋ=1400Ջ
q=100կլ
U=A/q
U=1400Ջ/100կլ
U=14Վ

3.1.6
q=15կլ
U=220Վ
A=Uq
A=220•15=3300Ջ

3.1.7
q=5կլ
U=12Վ
A=Uq
A=12•5=60Ջ

3.1.8
q=4կլ
U=12Վ
A=Uq
A=12•4=48Ջ

14. I=q/t
I=2կլ/10վ=0,2Ա

15. I=q/t
t=5ր= 5 • 60վ=300վ
I=330կլ/300վ=1,1Ա

16․I=q/t
t=10ր=10 • 60վ=600վ
I=360կլ/600վ
I=0,6Ա

17․q=I•t
t=20ր=20•60վ=1200վ
q=1,6Ա•1200վ
q=1920կլ

18․ q=10Ա•10վ
q=100կլ

19․t=15ր=45•60վ=2700վ
q=0,4Ա•2700վ=1080կլ

20․t=q/I
t=30կլ/0,5Ա=60վ

21․t=30/25000Ա
t=0,0012վ

§8. ԷԼԵԿՏՐԱԿԱՆ ՀՈՍԱՆՔԻ ԱԶԴԵՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ

§9. ՀՈՍԱՆՔԻ ՈՒԺ: ԱՄՊԵՐԱՉԱՓ

§10. ԷԼԵԿՏՐԱԿԱՆ ԼԱՐՈՒՄ: ՎՈԼՏԱՉԱՓ

Հարցեր և առաջադրանքներ

1. Նկարագրե՛ք փորձեր, որտեղ դրսևորվում է հոսանքի ջերմային ազդեցությունը։ Ո՞ր սարքերում են օգտագործում հոսանքի ջերմային ազդեցությունը:
Լարը տաքանում է, երբ հոսանք է անցնում։ Օգտագործվում է սալիկներում, երկաթներում, ջրատաքացուցիչներում։

2. Ի՞նչ փորձով կարելի է դիտել հոսանքի քիմիական ազդեցությունը: Ի՞նչ գործնական կիրառություն ունի հոսանքի քիմիական ազդեցությունը:
Լուծույթի միջով հոսանք անցնելիս առաջանում է նյութերի բաժանում (էլեկտրոլիզ)։ Օգտագործվում է մետաղներ ծածկելու համար։

3. Նկարագրե՛ք հոսանքի մագնիսական ազդեցությունը ցուցադրող որևէ փորձ: Ինչո՞ւ են մագնիսական ազդեցությունը համարում հոսանքի ամենաբնորոշ ազդեցությունը:
Հոսանքը ստեղծում է մագնիսական դաշտ, ասեղը շեղվում է։ Սա հոսանքի գլխավոր ազդեցությունն է։

4. Ի՞նչ երևույթներով է դրսևորվում հոսանքի կենսաբանական ազդեցությունը։
Կարող է ազդել մարդու մարմնի վրա՝ առաջացնել կծկում կամ վնաս։

Հարցեր և առաջադրանքներ

1. Ո՞ր հոսանքն են անվանում հաստատուն:
Հոսանք, որի ուժը չի փոխվում։

2. Սահմանել հաստատուն հոսանքի ուժը: Ի՞նչ է ցույց տալիս հոսանքի ուժը, ո՞րն է նրա միավորը:
Ցույց է տալիս, թե մեկ վայրկյանում ինչքան լիցք է անցնում։
I=q/tI = q / tI=q/t

3. Ինչպե՞ս որոշել հաղորդչով անցնող լիցքը, եթե հայտնի է հոսանքի ուժը:
q=I•t

4. Ինչպե՞ս են սահմանում լիցքի միավորը` կուլոնը:
1 ամպեր հոսանքը 1 վայրկյանում տանում է 1 կուլոն լիցք։

5. Ո՞ր սարքն են անվանում ամպերաչափ:
Սարք է հոսանքի ուժը չափելու համար։

6. Ինչպե՞ս են շղթայում միացնում ամպերաչափը:
Միացնում են շղթայի մեջ հերթականորեն։

Հարցեր և առաջադրանքներ

1. Ի՞նչ է հոսանքի աշխատանքը:
Հոսանքը կատարում է աշխատանք՝ տաքացնելով կամ շարժելով բաներ։

2. Ո՞ր ֆիզիկական մեծությունն են անվանում էլեկտրական լարում: Գրե՛ք լարումը սահմանող բանաձևը:
Ցույց է տալիս, թե մեկ լիցքի վրա որքան աշխատանք է կատարվում։
U=A/qU = A / qU=A/q

3. Ինչպե՞ս են սահմանում լարման միավորը՝ վոլտը։ Լարման ի՞նչ միավորներ են գործածական:
Երբ 1 կուլոնի համար կատարվում է 1 ջոուլ աշխատանք։

4. Ո՞ր էլեկտրական սարքն են անվանում վոլտաչափ:
Սարք է լարումը չափելու համար։

5. Ինչպե՞ս են վոլտաչափը միացնում շղթայի հետազոտվող տեղամասին:
Միացնում են շղթայի հատվածին զուգահեռ։

1․ Ի՞նչ մասնիկներ են անցնում մի մարմնի մակերևույթից մյուսին շփման միջոցով էլեկտրականացման ժամանակ: (0,5 միավոր)
1) էլեկտրոններ
2) պրոտոններ
3) ատոմներ
4) իոններ

2. Ո՞րն է լիցքի միավորը: (0,5 միավոր)
1) նյուտոն
2) կուլոն
3) կիլոգրամ
4) պասկալ

3. Ի՞նչ կառուցվածք ունի ատոմը։ (0,5 միավոր)
1) կազմված է միջուկից, որի մեջ առկա են էլեկտրոններ
2) կազմված է միջուկից, որի շուրջը պտտվում են էլեկտրոններ
3) կազմված է էլեկտրոններից և բացասական լիցքավորված միջուկից
4) կազմված է միայն դրական լիցքավորված մասնիկներից

4. Ի՞նչ նշանի լիցք ունի ատոմի միջուկը։ (0,5 միավոր)
1) դրական
2) բացասական
3) դրական կամ բացասական
4) ատոմի միջուկը լիցք չունի

5. Ի՞նչ մասնիկներից է կազմված ատոմի միջուկը։ (0,5 միավոր)
1) Էլեկտրոններից և նեյտրոններից
2) Էլեկտրոններից և պրոտոններից
3) պրոտոններից և նեյտրոններից
4) էլեկտրոններից, պրոտոններից և նեյտրոններից

6. Ի՞նչ նշանի լիցք ունեն էլեկտրոնը և պրոտոնը։ (0,5 միավոր)
1) էլեկտրոնը դրական, պրոտոնը բացասական
2) էլեկտրոնը բացասական, պրոտոնը դրական
3) երկուսն էլ դրական
4) երկուսն էլ բացասական

7. Ատոմը կազմող մասնիկներից որի՞ զանգվածն է ամենափոքրը: (0,5 միավոր)
1) պրոտոնի
2) էլեկտրոնի
3) նեյտրոնի
4) միջուկի

8. Ի՞նչ է իոնը: (0,5 միավոր)
1) ատոմ, որը կորցրել կամ որին միացել է մեկ կամ մի քանի էլեկտրոն
2) ատոմ, որը կորցրել է մեկ կամ մի քանի նեյտրոն
3) ատոմ, որը կորցրել է մեկ կամ մի քանի պրոտոն
4) ատոմ, որի միջուկում պրոտոնների թիվը մեծ է նեյտրոնների թվից

9. Ո՞րն է էլեկտրական լիցքի պահպանման օրենքի ճիշտ ձևակերպումը։ (0,5 միավոր)
1) Մարմնի էլեկտրական լիցքը պահպանվում է:
2) Մարմինների դրական լիցքը հավասար է բացասական լիցքին:
3) Փակ համակարգում տեղի ունեցող բոլոր պրոցեսներում համակարգի գումարային լիցքը պահպանվում է:
4) Բոլոր պատասխանները ճիշտ են:

10. Հայտնի է, որ չեզոք ատոմը կազմված է 16 մասնիկներից, որոնցից 5-ը պրոտոններ են: Քանի՞ էլեկտրոն և քանի նեյտրոն է պարունակում այդ ատոմը: (1 միավոր)
1) 5 էլեկտրոն, 6 նեյտրոն
2) 6 էլեկտրոն, 5 նեյտրոն
3) 11 էլեկտրոն, 5 նեյտրոն
4) 5 էլեկտրոն, 11 նեյտրոն

11. + 4q և –2q լիցքերով միատեսակ մետաղե գնդերը հպեցին
իրար և հետո հեռացրին իրարից: Ի՞նչ լիցք կունենա գնդերից յուրաքանչյուրը: (1 միավոր)
Յուրաքանչյուր գունդ կունենա +1q լիցք

12. Ո՞րն է նախադասության ճիշտ շարունակությունը։ (0,5 միավոր)
Էլեկտրական դաշտն ազդում է …
1) միայն դրական լիցքի վրա:
2) միայն բացասական լիցքի վրա:
3) միայն շարժվող լիցքի վրա:
4) կամայական լիցքի վրա:

13. Ինչպե՞ս կարելի է հայտնաբերել էլեկտրական դաշտի առկայությունը։ (0,5 միավոր)
1) մեր զգայարաններով
2) լիցքավորված մարմնի վրա նրա ազդեցությամբ
3) ցանկացած մարմնի վրա նրա ազդեցությամբ
4) երկու մարմինների փոխազդեցությամբ

14. Ո՞րն է նախադասության ճիշտ շարունակությունը։ (0,5 միավոր)
Էլեկտրական հոսանքը …
1) լիցքավորված մասնիկների ուղղորդված շարժումն է:
2) լիցքավորված մասնիկների քաոսային շարժումն է:
3) ատոմների և մոլեկուլների ուղղորդված շարժումն է:
4) ատոմների և մոլեկուլների քաոսային շարժումն է:

15. Ո՞ր դեպքում միջավայրում կառաջանա էլեկտրական հոսանք։ (0,5 միավոր)
1) Եթե միջավայրում առկա են ազատ լիցքակիրներ:
2) Եթե միջավայրում առկա են էլեկտրոններ:
3) Եթե միջավայրում առկա են ազատ լիցքակիրներ և էլեկտրական դաշտ:
4) Եթե միջավայրում առկա է էլեկտրական դաշտ:

16. Ինչպե՞ս են մետաղում շարժվում էլեկտրոնները էլեկտրական դաշտի առկայությամբ։ (0,5 միավոր)
1) Կատարում են անկանոն, քաոսային շարժում:
2) Կատարում են ուղղորդված, կարգավորված շարժում:
3) Անկանոն շարժման հետ մեկտեղ կատարում են ուղղորդված շարժում:
4) Բոլոր պատասխանները ճիշտ են:

§6. ԷԼԵԿՏՐԱԿԱՆ ՀՈՍԱՆՔ

§7. ԷԼԵԿՏՐԱԿԱՆ ՀՈՍԱՆՔԻ ԱՂԲՅՈՒՐՆԵՐԸ: ԷԼԵԿՏՐԱԿԱՆ ՇՂԹԱ ԵՎ ԴՐԱ ԲԱՂԿԱՑՈՒՑԻՉ ՄԱՍԵՐԸ

Ամփոփում

1. Լիցքավորված մասնիկների ուղղորդված (կարգավորված) շարժումն անվա նում են էլեկտրական հոսանք:

2. Հոսանքի գոյության համար անհրաժեշտ է ազատ լիցքակիրների և էլեկտրա-կան դաշտի առկայություն:

3. Մետաղներում էլեկտրական հոսանքը պայմանավորված է ազատ էլեկտրոննե րի ուղղորդված շարժմամբ:

4. Որպես հոսանքի ուղղություն ընտրել են այն ուղղությունը, որով շարժվում են դրական լիցքավորված մասնիկները:

Հարցեր և առաջադրանքներ

1. Ո՞ր լիցքակիրներն են անվանում ազատ: Որոնք են ազատ լիցքակիրները` ա. մետաղներում, բ. էլեկտրոլիտներում։
ա. մետաղներում

Ազատ լիցքակիրներ են այն մասնիկները, որոնք կարող են հեշտությամբ շարժվել նյութի ներսում։

Մետաղներում՝ ազատ լիցքակիրներն են ազատ էլեկտրոնները։

բ. էլեկտրոլիտներում
Էլեկտրոլիտներում՝ ազատ լիցքակիրներն են դրական և բացասական իոնները։

2. Ի՞նչ է էլեկտրական հոսանքը:
Լիցքավորված մասնիկների ուղղորդված շարժումն է էլեկտրական հոսանքը։

3. Որո՞նք են էլեկտրական հոսանքի գոյության անհրաժեշտ պայմանները:
Հոսանքի համար պետք է՝
Էլեկտրական դաշտ, որը ստիպում է լիցքակիրներին շարժվել։
Ազատ լիցքակիրներ

4. Ինչպե՞ս են որոշում էլեկտրական հոսանքի ուղղությունը:
Ընտրվել է, որ հոսանքի ուղղությունը համընկնի դրական լիցքակիրների շարժման ուղղության հետ։
(Թեև մետաղներում իրականում շարժվում են բացասական՝ էլեկտրոններ։)

Ամփոփում

1. Հոսանքի աղբյուրը սարք է, որի միջոցով ապահովում են չընդհատվող էլեկտ-րական հոսանք:

2. Հոսանքի պարզագույն աղբյուր է գալվանական տարրը, որը քիմիական էներ-գիան փոխակերպում է էլեկտրականի:

3. Կուտակիչը (ակումուլյատոր) հոսանքի բազմակի օգտագործման գալվանա-կան աղբյուր է:

4. Էլեկտրական շղթան այն ուղին է, որով անցնում է էլեկտրական հոսանքը: Այն բաղկացած է հոսանքի աղբյուրից, սպառիչներից, դրանք միացնող հաղորդա լարերից, բանալուց, չափիչ և այլ սարքերից:

Հարցեր և առաջադրանքներ

1. Ի՞նչ է հոսանքի աղբյուրը:
Սարք է, որը ստեղծում և պահպանում է էլեկտրական դաշտը՝ ապահովելով լիցքակիրների շարժումը, այսինքն՝ հոսանք։

2. Ի՞նչ մասերից է կազմված պարզագույն գալվանական տարրը:
Սովորաբար բաղկացած է՝
երկու տարբեր մետաղից էլեկտրոդ

էլեկտրոլիտից (թթու, աղ կամ այլ լուծույթ)

Օրինակ՝ պղինձ, ցինկ, և աղային լուծույթ։

3. Նկարագրե՛ք գալվանական տարրի աշխատանքը, երբ տարրի սեղմակներին հաղորդալարերով միացված է սպառիչ:
Տարրի ներսում տեղի է ունենում քիմիական ռեակցիա, որի հետևանքով՝

անցնում են սպառիչով (օրինակ՝ լամպով) ու հոսանք է անցնում։

առաջանում է էլեկտրական դաշտ,

էլեկտրոնները շարժվում են արտաքին շղթայում,

4. էներգիայի ի՞նչ փոխակերպումներ են տեղի ունենում գալվանական տարրում:
Քիմիական էներգիան — էլեկտրական էներգիայի

5. Ի՞նչ է էլեկտրական կուտակիչը։
Սարք է, որը

• կուտակում է էլեկտրական էներգիա,
• հետո այն տրամադրում է օգտագործման։

Կուտակիչը լիցքավորվում է, հետո կարող է երկար ժամանակ հոսանք տալ (օրինակ՝ լիցքավորվող մարտկոց):

6. Գալվանական տարրերի և կուտակիչների ի՞նչ կիրառություններ գիտեք։
Օրինակներ՝
Խելացի սարքեր, խաղալիքներ
Լամպեր, ժամացույցներ
Հեռախոսներ, նոթբուքեր (կուտակիչներ)
Ավտոմեքենաների մարտկոցներ

7. Ի՞նչ մասերից է բաղկացած պարզագույն էլեկտրական շղթան:
Բաղկացած է՝
Հոսանքի աղբյուր
Սպառիչ (օր.՝ լամպ)
Հաղորդալարեր
Բանալիներ կամ անջատիչ
(Ըստ անհրաժեշտության՝ չափիչ սարքեր)

§ 5. Էլեկտրականության հաղորդիչներ և անհաղորդիչներ՝ մեկուսիչներ: Էլեկտրական դաշտ։

Ամփոփում

1. Ըստ էլեկտրական լիցք հաղորդելու ունակության՝ նյութերը բաժանվում են էլեկտրականության հաղորդիչների և անհաղորդիչների (մեկուսիչների)
2. Հաղորդիչներ են անվանում այն մարմինները, որոնց միջով հաղորդվում է էլեկտրական լիցք։ Մեկուսիչները էլեկտրական լիցք չեն հաղորդում:
3. Լիցքավորված մարմինները հեռավորության վրա փոխազդում են էլեկտրական դաշտի օգնությամբ։ Յուրաքանչյուր լիցքավորված մարմին իր շուրջը ստեղ-ծում է էլեկտրական դաշտ, որով էլ ազդում է այլ լիցքավորված մարմինների վրա:
4. Այն ուժը, որով էլեկտրական դաշտն ազդում է լիցքավորված մարմինների վրա, անվանում են էլեկտրական ուժ:

Հարցեր և առաջադրանքներ
1. Ո՞ր նյութերն են կոչվում էլեկտրականության հաղորդիչներ։
Հաղորդիչներ են այն նյութերը, որոնք կարող են հաղորդել էլեկտրական լիցքը իրենց միջով։
Դրանց մեջ էլեկտրոնները ազատ են և հեշտությամբ շարժվում են։
Օրինակներ՝ մետաղներ (պղինձ, ալյումին), ջուր (սովորական, ոչ մաքուր), մարդու մարմին։
2. Ո՞ր նյութերն են կոչվում մեկուսիչներ:
Մեկուսիչներ են այն նյութերը, որոնք չեն թողնում լիցքը անցնի իրենց միջով։
Նրանց մեջ էլեկտրոնները կապված են և չեն շարժվում ազատ։
Օրինակներ՝ պլաստմասսա, ապակի, չոր օդ, ռետին, փայտ։
3. Բերե՛ք հաղորդիչների և մեկուսիչների օրինակներ:
Հաղորդիչներ՝ պղինձ, ալյումին, ջուր, երկաթ։
Մեկուսիչներ՝ ապակի, ռետին, պլաստմասսա, չոր օդ։
4. Ինչո՞վ են տարբերվում էլեկտրականացված և չէլեկտրականացված մարմինները շրջապատող տարածությունները:
Էլեկտրականացված մարմինը իր շուրջը ստեղծում է էլեկտրական դաշտ, իսկ չէլեկտրականացվածը՝ ոչ։

Դաշտը թույլ է տալիս, որ լիցքավորված մարմինները փոխազդեն հեռավորությունից՝ առանց շփման։
5. Ինչպե՞ս կարելի է հայտնաբերել էլեկտրական դաշտը։
Դաշտը հայտնաբերում են՝ լիցքավորված փորձնական մարմնի վրա նրա ազդեցությամբ։

Եթե այդ մարմնի վրա զգացվում է ուժ, ապա տվյալ տարածքում կա էլեկտրական դաշտ։

Սովորել` Հանրակրթական դպրոցի 9-րդ դասարանի դասագիրք
Հեղինակներ՝ Գագիկ Մելիքյան, Սոս Մաիլյան
«Էդիթ Պրինտ» հրատարակչություն, Երևան 2025  էջ 16-18

§ 3. Ատոմի կառուցվածքը:

§ 4. Մարմինների էլեկտրականացման բացատրությունը:  Լիցքի պահպանման օրենքը

§ 3. Հարցեր և առաջադրանքներ
1. Ի՞նչ կառուցվածք ունի ատոմը` ըստ Ռեզերֆորդի:
Ռեզերֆորդի կարծիքով՝ ատոմը կազմված է փոքր, բայց ծանր միջուկից, որի շուրջը պտտվում են էլեկտրոնները։ Միջուկում են գտնվում պրոտոններն ու նեյտրոնները։ Էլեկտրոնները պտտվում են միջուկի շուրջ՝ պես ինչպես մոլորակները՝ արևի շուրջ։
2. Ինչո՞վ են միմյանցից տարբերվում տարբեր քիմիական տարրերի ատոմները:
Դրանք տարբերվում են միջուկում գտնվող պրոտոնների թվով։
Պրոտոնների թիվը որոշում է ատոմի պարբերական աղյուսակում տեղը և քիմիական հատկությունները։
3. Ի՞նչ մասնիկներ կան միջուկում:
Միջուկում կան՝

Նեյտրոններ (չլիցքավորված մասնիկներ)
Պրոտոններ (դրական լիցք ունեցող մասնիկներ)
4. Ինչպիսի՞ն է ջրածնի, հելիումի, բերիլիումի ատոմների կառուցվածքը:

Տարր	Պրոտոն	Նեյտրոն	Էլեկտրոն
Ջրածին	1	0	1
Հելիում	2	2	2
Բերիլիում	4	5	4

5. Ինչպե՞ս են առաջանում՝ ա. դրական իոնները, բ. բացասական իոնները:
ա. Դրական իոններ
Երբ ատոմը կորցնում է էլեկտրոն(ներ), այն դառնում է դրական լիցքավորված՝ դրական իոն։

բ․ Բացասական իոններ
Երբ ատոմը ստանում է էլեկտրոն(ներ), դառնում է բացասական լիցքավորված՝ բացասական իոն։

§ 4. Հարցեր և առաջադրանքներ
1. Ինչո՞ւ սովորական պայմաններում մարմինը լիցք չունի:
Որովհետև նրա մեջ դրական և բացասական լիցքերը հավասար են, և միմյանց չեղարկում են։
2. Բացատրե՛ք հպված մարմինների էլեկտրականացման երևույթը:
Երբ երկու մարմին հպվում են, նրանց միջեւ էլեկտրոններ են անցնում։ Արդյունքում՝
մյուսը՝ դրական լիցքավորված (կորցրել է էլեկտրոններ)
մեկը դառնում է բացասական լիցքավորված (ստացել է էլեկտրոններ)

3. Ինչո՞ւ շփումով էլեկտրականացնելիս մարմինների վրա առաջանում են բացարձակ արժեքով հավասար, բայց տարանուն լիցքեր:
Քանի որ էլեկտրոնների քանակի փոխանակումը նույնն է, մեկն ստանում է նույնքան բացասական լիցք, որքան մյուսը՝ դրական։ Լիցքերի արժեքները հավասար են, բայց հակառակ նշանով։
4. Ո՞րն է էլեկտրական լիցքի պահպանման օրենքը:

Լիցքը ոչ ստեղծվում է, ոչ էլ կորչում։ Այն միայն փոխանցվում է։
Այլ կերպ ասած՝ մարմինների համակարգում ընդհանուր լիցքը մնում է նույնը։

Սովորել` Հանրակրթական դպրոցի 9-րդ դասարանի դասագիրք
Հեղինակներ՝ Գագիկ Մելիքյան, Սոս Մաիլյան
«Էդիթ Պրինտ» հրատարակչություն, Երևան 2025  էջ 11-15

Լրացուցիչ առաջադրանք` Լուծել խնդիրներ՝ Ա.Մ.Մամյան էջ 7-14

§1Հարցեր.
1.Ինչպիսի՞ ուժեր են ծանոթ ֆիզիկայի նախորդ դասընթացից:
Ճնշող ուժ, շփման ուժ, գրավիտացիոն ուժ, էլաստիկ ուժ։
2. Ինչո՞ւ ապակե բաժակի և թղթի կտորների գրավիտացիոն փոխազդեցությունը նկատելի չէ:
Որովհետև զանգվածները փոքր են, ու ձգողական ուժը շատ թույլ է։
3. Ինչպե՞ս են փոխազդում շփված պլաստմասսայե գրիչը և թերթի շերտը:
Գրիչը շփումից լիցքավորվում է և գրավում է թուղթը։
4. Ինչպես են փոխազդում նույն ձողով շփված թղթի 2 շերտերը:
Նրանք վանում են իրար, որովհետև ունեն նույն լիցքը։
5. Ինչպես են կոչվում իրար շփելիս մարմինների միջև ծագող նոր բնույթի ուժերը:
Էլեկտրական ուժեր։
6. Ինչպես է առաջացել էլեկտրականություն անվանումը:
Էլեկտրոն բառից։
7. Էլեկտրական լիցքերի ի՞նչ տեսակներ կան:
Դրական և բացասական լիցք։
8. Ձևակերպել Կուլոնի օրենքը:
Լիցքերի փոխազդման ուժը ուղիղ համեմատական է լիցքերի արտադրյալին և հակադարձ՝ հեռավորության քառակուսուն։
9.Ո՞րն է էլեկտրական լիցքի միավորը ՄՀ-ում:
Կուլոն (կ)։

§2 Հարցեր
1. Ո՞ր երևույթի վրա է հիմնված էլեկտրացույցի աշխատանքը:
Լիցքավորված մարմինների փոխազդեցության վրա։
2. Նկարագրեք դպրոցական էլեկտրացույցի կառուցվածքը:
Մետաղական ձող, թղթե թերթիկներ, ապակե սրվակ։
3. Ի՞նչ է էլեկտրաչափը:
Սարք է, որը չափում է լիցքը։
4. Ըստ էլեկտրացույցի թերթիկների բացման անկյան կամ էլեկտրաչափի սլաքի շեղման՝ ինչպե՞ս են դատում նրանց լիցքի մասին:
Որքան թերթիկները ավելի բացվեն, այնքան լիցքը մեծ է։
5. Ինչպե՞ս ցույց տալ փորձով, որ էլեկտրական լիցքը բաժանվում է մասերի:
Երբ լիցքավորված մարմինը դիպչում է ուրիշին, լիցքը մասամբ անցնում է նրան։
6. Կարելի՞ է արդյոք էլեկտրական լիցքն անվերջ բաժանել:
Ոչ, լիցքը բաժանվում է մինչև տարրական լիցք։
7. Որքա՞ն է տարրական լիցքը:
1.6 × 10⁻¹⁹ կ

Սովորել` Հանրակրթական դպրոցի 9-րդ դասարանի դասագիրք
Հեղինակներ՝ Գագիկ Մելիքյան, Սոս Մաիլյան
«Էդիթ Պրինտ» հրատարակչություն, Երևան 2025  էջ 5-10